Uchwycić getto. Codzienność getta łódzkiego oczami artystów

Wystawa czasowa „Uchwycić getto. Codzienność getta łódzkiego oczami artystów” towarzyszy obchodom 80. rocznicy likwidacji getta w Łodzi.

Getto łódzkie istniało od 8 lutego 1940 do 29 sierpnia 1944 roku. W tym okresie przeszło przez nie ponad 200 tys. osób – zarówno Żydów łódzkich oraz pochodzących z okolicznych miejscowości, jak i deportowanych z III Rzeszy czy Protektoratu Czech i Moraw. Żydów przymusowo osiedlono na obszarze obejmującym zaledwie 4,13 km2. Na skutek głodu i chorób w getcie zmarło około 45 tys. osób. Większość mieszkańców zamordowano w obozach zagłady w Chełmnie nad Nerem i Auschwitz-Birkenau. Szacuje się, że wojnę przeżyło nie więcej niż 12 tys. osób.

Ekspozycja przedstawia różne aspekty skrajnie trudnego funkcjonowania Żydów w utworzonej przez Niemców „dzielnicy zamkniętej”. Przeludnienie, fatalna sytuacja sanitarna i niedobory żywności dotknęły wszystkich, choć nie w równym stopniu. Getto przetrwało tak długo, gdyż jego mieszkańcy podjęli się produkcji najróżniejszych towarów na rzecz niemieckiej gospodarki. Pokazanie, że getto pracuje, a jego mieszkańcy są potrzebni, stanowiło najważniejszy cel żydowskiej administracji, na której czele stał Mordechaj Chaim Rumkowski. Ślady tej polityki są widoczne w wielu eksponatach tworzących wystawę.

Gettową codzienność pokazujemy poprzez zbiory Żydowskiego Instytutu Historycznego: oryginalne obrazy i rysunki stworzone w getcie – przede wszystkim przez Józefa Kownera, Izraela Lejzerowicza i Icchoka Braunera – a także wykonane różnymi technikami przedmioty tworzone w getcie. Niektóre z nich to zainspirowane obserwacją życia codziennego w pełni dopracowane dzieła. Inne wydają się spontanicznym zapisem rzeczywistości czy reportażem. Jeszcze inne powstały na zlecenie żydowskiej administracji, a ich celem było przekonanie Niemców o przydatności pracy łódzkich Żydów; są one wyrazem złudnej nadziei na ocalenie.

Eksponaty wraz z towarzyszącym im kuratorskim komentarzem oraz przywołanymi podstawowymi faktami, w tym także informacjami biograficznymi dotyczącymi twórców tych prac, przybliżają codzienność getta i okoliczności, w jakich powstały. Zrozumiałe stają się zawarte w nich treści i znaczenia oraz ich forma artystyczna. Szczególne miejsce na wystawie zajmują te dzieła, które artyści tworzyli z wewnętrznej potrzeby udokumentowania realiów, jakie stały się udziałem tysięcy Żydów. Są one wyrazem oporu wobec granicznej sytuacji, w której znaleźli się ich twórcy, próbą ocalenia życia i zachowania człowieczeństwa.

Kuratorzy wystawy
dr Jakub Bendkowski, dr Zofia Trębacz

Opieka merytoryczna
dr Ewa Wiatr

Projekt aranżacji
Łukasz Izert

Produkcja wystawy
Marta Kapełuś

Wykonawca scenografii
Kontra Pracownia Plastyczna Tomasz Marzec

Tłumaczenie na język angielski
Natalia Kłopotek, Zofia Sochańska

Redakcja językowa
Jolanta Rudzińska

Korekta
Marcin Romanowski, Zofia Sochańska

Opieka konserwatorska
Violetta Bachur, Maciej Stasiewicz

Komunikacja i marketing
Anna Dobrowolska-Balcerzak, Aleksandra Galant, Natasza Majewska, Dominika Wiśniewska

Podziękowania
Michał Trębacz, Zuzanna Schnepf-Kołacz, Monika Taras, Irmina Gadowska, William Gilcher, Zuzanna Benesz-Goldfinger, Marta Kapełuś, Michał Krasicki, Anna Ekielska, Agnieszka Reszka, Marzena Mikos, Adam Sitarek