Krwawy sąd. Toruńska sprawa z 1724 roku

Muzeum Historii Torunia w Domu Eskenów, oddział Muzeum Okręgowego w Toruniu, serdecznie zaprasza na wystawę „Krwawy sąd. Toruńska sprawa z 1724 roku”. Ekspozycja poświęcona tumultowi toruńskiemu, którego dramatyczne wydarzenia odbiły się echem w całej Europie, będzie dostępna dla zwiedzających do 13 kwietnia 2025 r.

W 2024 r. mija 300 lat od wydarzeń tzw. tumultu toruńskiego, który przyniósł miastu złą sławę jako ośrodka szczególnie nietolerancyjnego. Bezpośrednią przyczyną tumultu była katolicka procesja wokół kościoła św. Jakuba (16 lipca 1724), podczas której doszło do starć uczniów Kolegium Jezuickiego z protestantami, a następnie do bijatyki między nimi. W wyniku rozruchów tłum wdarł się do kolegium, które razem z budynkiem klasztornym zostały zdemolowane.

Ponieważ jezuici obarczyli winą za rozwój wydarzeń władze miasta, skierowali sprawę przed – właściwy dla rozpatrywania pozwów przeciw władzom miejskim miast królewskich – sąd asesorski w Warszawie. Jednak wysuwane oskarżenia wykraczały daleko poza wydarzenia samego tumultu. Najważniejsze postanowienia wyroku przewidywały karę śmierci dla burmistrzów Johanna Gottfrieda Roesnera i Jacoba Heinricha Zerneckego za niedopełnienie obowiązków oraz dla 12 bezpośrednich uczestników zajść. Ponad 40 osób otrzymało karę więzienia, a kilka grzywny, z kolei dwóch protestanckich pastorów skazano na banicję.

Napięcia między katolicką i protestancką ludnością w wielowyznaniowym Toruniu narastały stopniowo. Tym razem jednak religijne nieporozumienie przekształciło się w krwawą tragedię. Skutkiem postanowień wyroku ścięto burmistrza Roesnera, a następnie dziewięciu innych skazańców. Cieszący się w mieście poważaniem burmistrz Zernecke uniknął kary śmierci dzięki wstawiennictwu mieszczan toruńskich oraz uzyskaniu królewskiego aktu łaski. W kolejnych stuleciach wydarzenia tumultu toruńskiego przybrały formę mitów i były świadomie wykorzystywane do ilustrowania nietolerancji religijnej czy skomplikowanych relacji polsko-niemieckich.

Celem wystawy jest przedstawienie tumultu toruńskiego na tle dziejów miasta, a także skutków tych wydarzeń dla kształtowania się wizerunku Torunia w Europie oraz wykorzystywania mitu „krwawej łaźni toruńskiej” do prezentacji skomplikowanych relacji polsko-niemieckich w XIX i pocz. XX w.

Sposób prezentacji obiektów:

Wystawa zostanie podzielona na kilka części tematycznych: protestanckie miasto (opowieść o reformacji w Toruniu), toruńska sprawa (opis wydarzeń tumultu toruńskiego), krwawy sąd (opis wyroku wydanego przez sąd asesorski w Warszawie), narodziny mitu (echa wyroku sądu asesorskiego w Europie, wpływ na wizerunek Torunia, wykorzystanie wyroku sądu w tworzeniu dyskursu o stosunkach polsko-niemieckich w XIX i pocz. XX w.).

Jednocześnie zapraszamy państwa serdecznie na wieczornicę w Ratuszu Staromiejskim organizowana przez ToMiTo  w dniu 7 grudnia 2024 r. oraz konferencję naukową organizowaną przez ToMiTo i UMK , która odbędzie w siedzibie ToMiTo. 

Obiekty wykorzystane na wystawie  pochodzą ze zbiorów: Muzeum Okręgowego w Toruniu Archiwum Państwowego w Toruniu, Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.

Kuratorki: dr Alicja Sumowska, Katarzyna Pietrucka

Projekt i aranżacja plastyczna: Jacek Nawrocki