82. Konkurs Szopek Krakowskich oraz wystawa pokonkursowa

Fenomen szopki krakowskiej zrodził się w Krakowie, historycznej stolicy Polski. Taka forma szopki wykształciła się w XIX wieku. Rozpropagowana w XX wieku i do dziś kultywowana stała się wzorem dla współczesnych dzieł. Rozwój rzemiosła szopkarskiego miał podłoże ekonomiczne – murarze z krakowskich przedmieść w martwym okresie zimowym szukali dodatkowych możliwości zarobku.

Pierwszy konkurs na najpiękniejszą szopkę krakowską został zorganizowany 21 grudnia 1937 roku z inicjatywy dr. Jerzego Dobrzyckiego. Wybuch II wojny światowej przerwał organizację konkursów na 6 lat. Wznowiono je w 1945 roku, a od 1946 to Muzeum Historyczne Miasta Krakowa jest organizatorem konkursów szopek krakowskich. Odtąd na czele jury konkursowego stoi dyrektor Muzeum Krakowa.

Konkurs wzmacnia tradycję szopkarstwa krakowskiego, motywuje do rozwoju rzemiosła oraz do twórczej konkurencji. Dzięki niemu powstał nowy rodzaj szopki krakowskiej – szopki przygotowywanej specjalnie na konkurs (z zachowaniem jej tradycyjnej formy). Odbywa się on w pierwszy czwartek grudnia, a twórcy szopek od rana przynoszą swoje dzieła na krakowski Rynek Główny i ustawiają na stopniach pomnika Adama Mickiewicza. W tym dniu jury ocenia szopki, a nagrody rozdawane są w niedzielę po konkursie. Wtedy też zostaje otwarta wystawa pokonkursowa szopek krakowskich, którą można oglądać przez prawie trzy miesiące w Muzeum Krakowa w Pałacu Krzysztofory. Każdego roku po zakończeniu wystawy Muzeum kupuje najpiękniejsze szopki, wzbogacając swoje zbiory. Są one potem prezentowane na wystawach w kraju i za granicą.

Podczas konkursu i na wystawie podziwiamy przede wszystkim szopki, nie zawsze doceniając ich twórców. A to właśnie im zawdzięczmy trwanie i rozwój tej wyjątkowej tradycji. Szopkarki i szopkarze nie tylko tworzą unikatowe dzieła, ale też uczą i zachęcają innych do budowania szopek, przyczyniając się do przekazywania i zachowania szopkarstwa krakowskiego. Szczególnie ważny jest rozwój szopkarskiego fachu w rodzinach, często przekazywany z pokolenia na pokolenie – tak powstają szopkarskie rody. Już w XIX wieku mamy wzmianki o takich rodzinach, np. o Ezenekierach i Owsińskich na Krowodrzy czy o Malikach na Zwierzyńcu. Do dziś z tych czasów zachowała się wykonana przez Ezenekierów „szopka matka” (znajduje się w Muzeum Etnograficznym w Krakowie), ale to w rodzinie Malików szopki buduje już szóste pokolenie. Jest to chlubny wyjątek, ponieważ w wielu rodzinach tradycja kończy się na trzecim pokoleniu. Najdłużej trwające rody szopkarskie to: Dłużniewscy, Gillertowie, Głuchowie, Markowscy, Ożogowie, Paczyńscy-Czyżowie, a także bracia Freibergowie, bracia Madejowie, rodzeństwo Delkowskich-Koniecznych i Zarzyckich. W 2018 roku została do konkursu szopek wprowadzona nowa kategoria: szopki rodzinne. Dzięki temu wzmocniła się tradycja tworzenia szopek w kolejnych rodzinach, z których wyrastają młodzi szopkarze, którzy często budują też samodzielnie szopki. W kategorii szopek rodzinnych do tej pory startowali: Adamscy, Bednarzowie, Bindowie, Dumańscy, Gawarecka, Mystkowska i Klaś, Gruchaczowie, Jaskiernowie, Kaczyńscy, Kochanowie, Maciaszkowie, Marszalikowie, Paterowie, Pawulowie, Rudzińscy, Soleccy, Szwastowie, Wąsikowie. Jednym wystarcza zapału na parę konkursów, a inni zostają na dłużej i rozwijają swoją pasję.

To właśnie dzięki szopkarzom – depozytariuszom tradycji szopkarstwa – przy wsparciu Muzeum Krakowa szopkarstwo zostało wpisane w 2014 roku na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a w 2018 – jako pierwsze zjawisko z Polski – na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. Dlatego też na obecnej wystawie pokonkursowej szopek krakowskich to właśnie wizerunki szopkarzy wprowadzają nas do sal wystawowych, gdzie można oglądać dzieła wykonane przez wielu z tych twórców.