1905. Nowy początek. Rewolucja na Woli i w Warszawie

Nowa wystawa w Muzeum Woli przywołuje wydarzenia sprzed 120 lat i pokazuje, jak znacząco wpłynęły na kształtowanie się tożsamości społeczeństwa dzielnicy i reszty miasta. Pamięć o pospolitym ruszeniu z początku XX wieku oraz jego historia była wykorzystywanego w propagandzie PRL, natomiast po 89 roku zmarginalizowana. Dzięki naszej wystawie ma szansę wybrzmieć na nowo. Odwiedzający będą mogli przekonać się, że wydarzenia z 1905 roku były swoistą „próbą generalną wskrzeszenia Polski” * i początkiem walki o wolność i podstawowe prawa obywatelskie, którymi cieszymy się do dziś. Proponujemy niepowtarzalne przeżycie odkrywania zatartego w pamięci ogółu fragmentu najnowszych dziejów Woli, Warszawy oraz Polski.

Wyjmujemy z przechowalni historii niezwykle ważny moment z życia Woli i Warszawy. Opowiadamy o nim bez zniekształceń i naleciałości polityk historycznych. Prezentujemy narrację o wielobarwnej dzielnicy, w której mieszkali bohaterowie tamtego czasu: kobiety, mężczyźni, dzieci, starcy, bogaci i biedni, robotnicy, przemysłowcy, przedstawiciele mniejszości żydowskiej, aktywiści i pospolici przestępcy. 1905 rok to nie tylko walka z Caratem, to chwila starcia się interesów mieszkańców przemysłowej Warszawy, czas, w którym umierają stare i rodzą się nowe idee. To moment zmiany, za który często płacą życiem jej twórcy, a także niewinni ludzie. Wystawa proponuje refleksję nad uniwersalnością historii ówczesnej Woli, dzielnicy, która stała się na ten moment światem w pomniejszeniu. 

Rewolucja zaczyna się na Woli

Początek XX wieku – trwa światowy kryzys gospodarczy, który dotyka także ekonomii Imperium Rosyjskiego, które dodatkowo w 1904 roku wikła się w wojnę z Japonią o wpływy na Dalekim Wschodzie. W następstwie tych procesów pogarsza się sytuacja życiowa poddanych Cara. W miastach Imperium, zaczynają się rozruchy, także w Warszawie rośnie napięcie. Stolica Królestwa Polskiego jest ważnym elementem w łańcuchu dostaw dla Moskwy, produkuje się tu wszystko, od amunicji po zegarki. Znaczna część stołecznych fabryk mieści się na Woli, gdzie żyje i pracuje 1/3 populacji miasta.

To właśnie w tej dzielnicy, w styczniu 1905 roku sypią się pierwsze iskry rewolucji. Codziennością stają się strajki powszechne, okupacje zakładów oraz protesty studentów. Po chwili bunt rozlewa się na całe społeczeństwo. Aktywizują się i rywalizują ze sobą ugrupowania polityczne. W zależności od opcji światopoglądowej upatrują szansę na: pełną niepodległość, uzyskanie szerokiej autonomii dla Królestwa w ramach Imperium lub realizację międzynarodowego postulatu antykapitalistycznego. Walczono także o bardziej przyziemne sprawy: zdobycie fundamentalnych praw pracowniczych (ośmiogodzinny dzień roboczy, ubezpieczenie od wypadków, świadczenia, wolność w zrzeszaniu się), dostęp do niezależnej edukacji w języku polskim, oraz prawa do wyborów powszechnych, w tym dla kobiet. 

– „Wystawa 1905. Nowy początek. Rewolucja na Woli i w Warszawie ukazuje jak gwałtownie kształtowała się nowoczesna polityczność i świadomość społeczna. Te wydarzenia bez wątpienia odegrały znaczącą rolę w procesie odzyskiwania niepodległości przez Polskę” – mówi kurator wystawy Konrad Schiller. 

Kolekcja

Ekspozycja niemal w całości opiera się o zbiory Muzeum Warszawy, można śmiało powiedzieć, że jest projektem autorskim. Zaprezentowana ikonografia ukazuje imponującą skalę ówczesnych wydarzeń, składają się na nią obrazy dokumentujące: 250 tysięczny pochód patriotyczny, najazd policji na tajną drukarnię SDKPiL, czy też tzw. „pogrom alfonsów”. Na ekspozycji będzie można zobaczyć oryginalne sztandary z pochodów i strajków. Pokazane będą unikatowe druki ulotne i odezwy polityczne. Na pocztówkach, fotografiach i grafikach zebranych z tej okazji widnieją walki uliczne, manifestacje i skutki zamachów bombowych. Wyjątkowym obiektem jest prezentowany album stworzony przez Stefana Stattlera (dyrektora czołowej fabryki przemysłu ciężkiego Lilpop, Rau i Loewenstein), ta kolekcja fotografii stanowi fascynującą kronikę lokalnego przemysłu i jego przemian na początku XX w. 

Tematy poruszane na wystawie pogłębimy w ramach programu towarzyszącego, na który składają się:

• Oprowadzania kuratorskie.
• Wykłady i rozmowy z ekspertami i ekspertkami z zakresu historii: politycznej, sztuki, społecznej i ekonomicznej.
• Dedykowany program edukacyjny.
• Spacery akustyczne ilustrujące krajobraz rewolucyjnej Warszawy.
• Projekcja filmu Agnieszki Holland Gorączka (1981). 

________

*  T. Nałęcz, „Rewolucja 1905 roku. Próba generalna wskrzeszenia Polski”

KOLOFON  

kurator / curator Konrad Schiller 

produkcja / production Marta Galewska 

projekt architektoniczny i opracowanie graficzne / Exhibition and graphic design: Studio Robot (Krzysztof Czajka. Łukasz Wysoczyński, Zofia Janina Borysiewicz – współpraca graficzna)

program towarzyszący / accompanying program Konrad Schiller, Magdalena Staroszczyk, Klaudia Jaraszek 

program edukacyjny / educational program Katarzyna Żukowska 

wypożyczenia z instytucji / loans from institutions Biblioteka Narodowa, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Lublinie 

reprodukcje ze zbiorów / reproductions from collections Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Warszawy, POLONA.PL 

realizacja wystawy / implementation Piotr Lipiński (koordynacja), Michał Bogumił, Ksenia Góreczna, Paweł Grochowalski, Krzysztof Hernik, Krzysztof Kwiatkowski, Artur Miniewicz, Katarzyna Radecka, Tomasz Raubo, Dariusz Sałański, Leszek Sokołowski, Mariusz Stawski, Filip Wielechowski-Olszak, Adam Wrzosek 

konserwacja / conservation Piotr Kaczkiełło, Julia Kłosińska, Robert Kołodziejski, Katarzyna Lesiakowska-Tofil, Igor Nowak, Karolina Nowicka, Piotr Popławski 

wypożyczenia zewnętrzne / external loans Janusz Kurczak 

wypożyczenia wewnętrzne / in-house loans Aleksandra Lis, Dawid Łukasiak, Małgorzata Oliwińska, Dorota Parszewska, Joanna Rykiel, Zuzanna Sieroszewska-Rolewicz, Filip Żelewski 

koordynacja digitalizacji / digitisation coordinator Mikołaj Kalina 

digitalizacja / digitisation Adrian Czechowski, Eliza Kowalska-Małek, Michał Matyjaszewski, Anna Sulej 

redakcja i korekta tekstów / text editing and proofreading Katarzyna Głowińska (Lingventa) 

tłumaczenie tekstów / text translation Marcin Wawrzyńczak 

projekt plakatu / poster design Joanna Bębenek 

komunikacja i marketing / communication and marketing Małgorzata Czajkowska, Agata Fijałkowska, Agata Fronczyk, Wojciech Gadomski, Dagmara Jędrzejewska, Anna Ładna, Jowita Purzycka, Nela Sobieszczańska