Ożywienie gospodarcze w połowie XIII wieku przynosi śląskim miastom nowe formy organizacyjno-prawne wzorowane na niemieckim prawie miejskim. Mieszkańcy starych i nowo lokowanych miast uzyskali samorząd oraz niemal wyłączne prawo zajmowania się wytwórczością i zbytem wyprodukowanych towarów. Całokształt produkcji miejskiej ujęto w typową dla feudalizmu organizację osobiście wolnych rzemieślników jednej lub pokrewnej specjalności – w cechy. Organizacja cechowa dążyła do zapewnienia swoim członkom zorganizowanej ochrony wobec narastającej konkurencji, zwłaszcza spoza miasta, regulowała sprzeczności między rzemieślnikami a kupcami, zapewniała uprzywilejowaną pozycję na lokalnym rynku zbytu, dbając przy tym i o interesy klienta poprzez kontrolę oferowanych przez rzemieślnika wyrobów. Ramy organizacyjne cechów nakreślały statuty potwierdzane łącznie z przywilejami przez panującego. Regulowały one stosunki produkcji i jej sposoby, spełniały funkcje sądownicze, wojskowe, religijne i obyczajowo - towarzyskie, ingerując niejednokrotnie ostro we wszelkie przejawy życia społecznego i prywatnego swoich członków.

Wprowadzanie nowych narzędzi i sposobów obróbki surowca prowadziło do wyodrębniania się coraz to nowych specjalności, które w miarę wzrostu znaczenia przekształcały się w nowe, niezależne od starych związki cechowe. Cechy miast górnośląskich, znacznie mniejsze od miast Dolnego Śląska, były słabsze i często łączyły rzemieślników o bardzo różnych specjalnościach, np. w końcu XVIII wieku cech pospólny w Raciborzu skupiał rękawiczników, grzebienników, postrzygaczy płótna, ludwisarzy, bednarzy, stolarzy, kotlarzy, garbarzy, farbiarzy, tkaczy, introligatorów i konwisarzy.

Rozkwit rzemiosła z wachaniami w okresie wojen husyckich trwał do XVII wieku, kiedy to Europa pogrążyła się w walkach wojny trzydziestoletniej.

Wojna trzydziestoletnia przyniosła sporo szkód miastom górnośląskim - wiele z nich zostało znacznie zniszczonych, a liczba mieszkańców uległa zmniejszeniu. Rzemiosło miejskie ucierpiało zarówno w wyniku wojen jak i prześladowań religijnych, które skłoniły wielu rzemieślników do opuszczenia Śląska. Uderzała w osłabione organizacje rzemieślnicze produkcja pozacechowa popierana przez feudałów.

Koniec wieku XVII i wiek XVIII przynoszą powolny rozwój nowych kapitalistycznych form produkcji. Rozwój nakładu i manufaktur oraz narodziny przemysłu fabrycznego prowadzą do powolnego, nieuniknionego upadku rzemiosła śląskiego. Wprawdzie rzemiosło górnośląskie zdołało podźwignąć się z upadku po wojnie trzydziestoletniej, jednak nowe działania wojenne w połowie XVII wieku powodują ponowną dezorganizację i osłabienie rzemiosła.

Wojny śląskie połowy XVIII wieku przynoszą przejście Górnego Śląska spod władzy austriackich Habsburgów pod rządy Fryderyka II króla Prus, a wraz z tym reorganizację administracji Śląska i próby ujednolicenia organizacji cechowych zapoczątkowane już przez Karola VI Habsburga.

Prowadzona od samego początku rządów pruskich na Górnym Śląsku polityka germanizacyjna nie ominęła również rzemiosła, w przeważajacej mierze polskiego. Pruskie władze preferowały rzemieślników niemieckich dominujących w XIX wieku w organizacjach cechowych. Polscy rzemieślnicy mieli spore trudności z uzyskaniem zamówień, zakupem surowców i zbytem wyrobów. Opór przeciw naciskom niemieckim wyraził się w tworzeniu polskich stowarzyszeń rzemieślniczych i czytelni ludowych. Miały one na celu m.in. krzewienie kultury polskiej (teatr, poezja, muzyka), zwłaszcza znajomości języka ojczystego wśród młodzieży. Z biegiem lat organizacje te stawały się niewystarczające - potrzebne były organizacje o profilu czysto zawodowym umożliwiające wymianę doświadczeń i występowanie w obronie polskich rzemieślników.

I wojna światowa w 1914 roku przerwała proces krystalizowania się polskiego ruchu rzemieślniczego zaczynającego z wolna konkurować z niemieckim. Jej konsekwencją był spadek ilości warsztatów rzemieślniczych.

Koniec wojny przyniósł ożywienie działalności rzemieślniczej i próbę utworzenia polskiej organizacji rzemieślniczej na Górnym Śląsku. W marcu 1920 roku powstał Śląski Związek Samodzielnych Rzemieślników z siedzibą w Gliwicach.

Wyniki plebiscytu w marcu 1921 roku dały podstawę do udziału w walce zbrojnej o polskość ziem śląskich. Po powrocie ziem Górnego Śląska do Macierzy nastąpiło w 1922 roku zerwanie z niemiecką Izbą Rzemieślniczą w Opolu; od tego czasu w Katowicach funkcjonuje samodzielnie Izba Rzemieślnicza. Tarcia m.in. o charakterze narodowym, wewnątrz Izby pozwoliły dopiero w 1934 roku na wybór Rady Izby składającej się z rzemieślników Polaków. Nasiliła się wówczas akcja spolszczania rzemiosła na Śląsku tak, że w 1939 roku rzemiosło na tym terenie było w swej większości polskie.

Wybuch wojny w 1939 roku przerwał działalnośc Izby. Wielu śląskich działaczy rzemieślniczych zginęło za swą przedwojenną działalnośc z ręki agresora, a ci co przetrwali, brali udział w walce z okupantem.

W kilka dni po wyzwoleniu Katowic (27.I.1945 r.) w dniu 31.I.1945 roku Izba Rzemieślnicza w Katowicach wznowiła swoją działalność.

Wystawa "Cechy rzemieślnicze w miastach Górnego śląska" jest próbą pokazania miejsca oraz funkcjonowania samorządnych organizacji zawodowo - społecznych, jakimi od średniowiecza były cechy skupiajace osobiście wolnych rzemieślników. Zmiany zachodzące w XIX wieku spowodowane rozpadem dawnych struktur społecznych, rozwojem przemysłu zepchnęły tradycyjne rękodzielnicze formy produkcji na ubocze. Jednak pozostał prestiż rzemieślnika, fachowca znającego swój zawód i potrzeby środowiska.

Narracja źródłowa, dokumenty, zdjęcia, zabytki obrazujące poziom techniki oraz kulturę materialną i duchową górnośląskich rzemieślników próbują wprowadzić zwiedzającego w klimat życia rzemieślników od czasów średniowiecza po rok 1939.