Andrea Fraser. Sztuka Musi wisieć - Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki, Mazowieckie, Warszawa

Wystawa Sztuka musi wisieć jest przeglądem twórczości amerykańskiej artystki Andrei Fraser, jednej z najważniejszych postaci świata sztuki zajmujących się krytyką instytucjonalną, a w ostatnich latach także badaniami społeczno-politycznymi, psychologią i doświadczeniem afektywnym coraz bardziej spolaryzowanych społeczeństw. Prace Fraser jako artystki oraz autorki wielu tekstów i publikacji odgrywają wyjątkowe znaczenie w definiowaniu mechanizmów władzy i „wytwarzania dóbr” w obszarze sztuki współczesnej.

Od ponad trzech dekad bada ona ekonomię społeczną, finansową i afektywną organizacji kulturalnych, grup i jednostek. Strategie artystyczne, jakimi konsekwentnie posługuje się w swojej pracy, powiązane są z socjologią kultury Pierre’a Bourdieu, psychoanalizą, ale także ideami pluralizmu i demokracji. Pisma Fraser stanowią integralną część jej praktyki artystycznej. W przedmowie do Museum Highlights (2005), zbioru esejów, scenariuszy performansów artystki z lat 1985–2003, w którym bada i ujawnia struktury społeczne sztuki i jej instytucji, Bourdieu pisze o niej, że jest w stanie „uruchomić mechanizm społeczny, rodzaj piekielnej maszyny, której działanie powoduje ujawnienie ukrytej prawdy rzeczywistości społecznej”. Fraser robi to najczęściej poprzez zawłaszczanie, wcielanie się w różne role społeczne, które zamierza poddać krytyce — jak w performansie zapoczątkowującym badania funkcji muzeów, Perły kolekcji: pogadanka w muzeum (1989), w którym oprowadza wycieczkę jako fikcyjna przewodniczka muzealna „Jane Castleton”, opisując zwykłe przedmioty tym samym wzniosłym językiem, co XVII-wieczne obrazy holenderskie. Maluje tym samym obraz społecznej i politycznej historii muzeów jako przestrzeni ukrytego konfliktu społecznego.

Interwencyjna sztuka Fraser zamyka się w kilku podstawowych obszarach artystycznych i intelektualnych: jednym z nich jest krytyka instytucjonalna z badaniem kontekstu kulturowego danego miejsca. Fraser, często opisywana jako krytyczka instytucjonalna trzeciego pokolenia i feministka drugiego pokolenia, dodaje wymiar płciowy i seksualny do wcześniejszej krytyki uprawianej przez Hansa Haackego, Daniela Burena, Carla Andre i innych. Kolejnym obszarem jej aktywności jest typ performansów, podczas których wciela się w różne postacie, zajmując w pewnym momencie pozycję przenikliwej krytyczki prezentowanych postaw.

Praktykę artystyczną Fraser można nazwać praktyką oporu kulturowego, o wymiarze nie tyle politycznym, co etycznym. Swoją sztuką i tekstami teoretycznymi artystka uderza w samo sedno systemu świata sztuki. Bada tematy wartości kulturowej podtrzymywanej przez instytucje muzealne, rolę artysty jako dostawcy dóbr i usług w skomercjalizowanym świecie sztuki, a także współudział sektora kultury w utrzymywaniu rasizmu i nierówności strukturalnych. W jej pracy widoczna jest rzadka autorefleksja dotycząca jej własnej roli jako artystki, a strategie Fraser — performatywne interwencje, krytyczno-polemiczne przemowy, dialogi i monologi — składają się na szeroki i krytyczny opis istniejącego systemu świata sztuki, inspirując debatę i wymianę społeczną. Zapraszają widza do afektywnej identyfikacji i empatii w sposób wykraczający poza dotychczasowe parametry krytyki instytucjonalnej.