Echa Edo, przebłyski Meiji. Nowoczesna sztuka Mizuno Toshikaty

Celem wystawy jest zwrócenie uwagi na twórczość wybitnego japońskiego artysty działającego pod koniec okresu Meiji (1868–1912) – Mizuno Toshikaty (1866–1908).

Drzeworyty Mizuno Toshikaty, który po śmierci swojego mistrza Tsukioki Yoshitoshiego (1839–1892) stał się jego następcą kultywującym długoletnią tradycję drzeworytniczej szkoły Utagawa, są reprezentatywne dla dwudziestolecia 1890–1910.

Toshikata był pośród japońskich twórców drzeworytów przełomu XIX i XX stulecia postacią centralną. W niezbyt sprzyjających czasach zdołał nie tylko podtrzymać stosowanie tej pradawnej techniki, lecz także kontynuować jej tradycję zarówno w zakresie tematyki, jak i stylu – eklektycznego, w którym znajdujemy wiele różnorakich wpływów, chociażby szkoły Maruyama-Shijō (szczególny sposób malarskiego obrazowania zjawisk przyrody) czy też, w przefiltrowanej formie, wpływy sztuki Zachodu. Jednak rysem szczególnym grafik artysty jest odzwierciedlenie, zwłaszcza przez podejmowane tematy, jego zaangażowania w utrwalenie łączności z przeszłością i tradycją drzeworytu ukiyo-e. Toshikata należy do pokolenia, które zapewniło przejście do grafiki shin hanga – nowoczesnego japońskiego drzeworytnictwa barwnego.

Mizuno Toshikata to jeden z najwybitniejszych twórców grafik o tematyce historycznej, kontynuator tradycji zapoczątkowanej przez jego poprzedników – Utagawę Kuniyoshiego i Tsukiokę Yoshitoshiego. Opracowywał niezliczone tryptyki przywołujące wspaniałą przeszłość Japonii w czasie, gdy zachodziła potrzeba umacniania w narodzie dumy z własnej historii i państwowości.

W czasie wojny chińsko-japońskiej artysta stworzył wiele kompozycji przedstawiających najważniejsze momenty konfliktu, pobudzające wyobraźnię publiczności rozentuzjazmowanej serią zwycięstw odniesionych przez mężne, nowoczesne wojsko japońskie w konfrontacji z Chinami.

Toshikata przyczynił się też znacząco do ożywienia mody na gatunek bijin-ga („wizerunek pięknej kobiety”), tworząc szereg znakomitych serii oraz wiele pojedynczych grafik kuchi-e o tej tematyce. Jego drzeworyty stanowią zapis ewolucji w przedstawianiu kobiet, od wyidealizowanego piękna w grafikach z epoki Edo, poprzez liryczny nastrój frontyspisów kuchi-e, po dwudziestowieczny naturalizm.

Wielobarwne drzeworyty Toshikaty charakteryzuje najczęściej doskonała jakość techniczna, wcześniej spotykana jedynie w wydaniach luksusowych. Tacy wydawcy jak Akiyama Buemon czy Matsuki Heikichi często stosowali wyrafinowane techniki zdobnicze, między innymi tłoczenia (karazuri i kimedashi), polerowanie wybranych fragmentów przedstawienia (shomenzuri), gradację barw (bokashi), czy też posypywanie błyszczącymi drobinami złota, srebra bądź miki.

Mimo iż wystawa ma w zamierzeniu charakter monograficzny, skoncentrowany na twórczości Mizuno Toshikaty, nasze intencje jako jej twórców idą dalej. Ma to być także panoramiczna prezentacja grafiki późnego okresu Meiji, zważywszy na fakt, że artysta podejmował większość najważniejszych tematów swej epoki.

Japońskie grafiki z końca okresu Meiji stanowią jeden z najrzadziej omawianych rozdziałów w dziejach sztuki japońskiej, a samemu Toshikacie w badaniach nad historią japońskiego drzeworytu poświęcono dotychczas bodaj najmniej uwagi spośród współczesnych mu twórców. Możliwe, że do takiego stanu rzeczy przyczyniła się w jakimś stopniu jego przedwczesna śmierć w wieku 42 lat. Dlatego też ekspozycja ta została pomyślana jako jedno z od niedawna podejmowanych działań mających na celu zwrócenie uwagi na drzeworyt japoński epoki Meiji oraz jego reewaluację.

Niniejszy projekt wystawienniczy powstał na bazie kwerendy prowadzonej w ramach pierwszej na świecie pracy doktorskiej poświęconej Mizuno Toshikacie, obronionej w roku 2020 na Uniwersytecie Zachodnim w Timișoarze.

Będzie to druga na świecie (po zorganizowanej w 2016 roku w tokijskim Ōta Memorial Museum) i pierwsza w Europie wystawa poświęcona Mizuno Toshikacie.

Do przygotowania ekspozycji udostępniono kuratorom ponad 200 drzeworytów (a także kilka obrazów i szkiców) artysty. Większość obiektów pochodzi z nieustająco wzbogacanej kolekcji Raymonda Milewskiego, a także ze zbiorów Adriana Ciceu i Ioana Paula Colty. Wszystkie aktualnie znajdują się w Rumunii.

Wśród udostępnionych drzeworytów można znaleźć wszystkie najważniejsze dzieła definiujące karierę artystyczną Toshikaty. W zamyśle kuratorskim wystawę podzielono na cztery części: grafiki historyczne, drzeworyty poświęcone wojnie chińsko-japońskiej, przedstawienia pięknych kobiet oraz kuchi-e – barwne drzeworyty zamieszczane jako frontyspisy w książkach lub czasopismach.

Pierwsza część będzie obejmować niektóre z najbardziej zachwycających tryptyków autorstwa artysty, ukazujące legendarne postacie takie jak na przykład Katō Kiyomasa czy Satō Tadanobu. Będzie tu można także zobaczyć grafiki z wydawanych jako książki serii Oświata moralna w barwnych obrazach (Nishiki-e shūshindan) oraz Budujące przykłady wzniosłych aspiracji (Kyōdō risshi no motoi).

W części drugiej – największej ze względu na to, że Toshikata stworzył znaczną ilość prac w tym gatunku – zobaczymy drzeworyty bijin-ga z najpopularniejszych serii artysty, w tym Wybór trzydziestu sześciu piękności (Sanjūroku kasen), Codzienną praktykę ceremonii herbacianej (Chanoyu nichinichi gusa), Piękności naszych czasów (Imayō bijin) czy Modę na każdą porę roku – piękności stolicy (Mitsukoshi gonomi; Miyako no nishiki). Większość z tych grafik można także zakwalifikować do kategorii fūzoku-e – przedstawień obyczajowych.

Część trzecia to spektakularne tryptyki przedstawiające wojnę chińsko-japońską. Grafiki te w chronologicznym porządku będą ilustrowały najważniejsze momenty wojennej pożogi. Wreszcie ostatnia część ekspozycji zawierać będzie drzeworyty kuchi-e tworzone przez artystę jako frontyspisy do powieści autorstwa pisarzy przebijających się do publicznej świadomości w późnym okresie Meiji, takich jak Yamada Bimyō (1868–1910), Kōda Rohan (1867–1947), Futabatei Shimei (1864–1909), Izumi Kyōka (1873–1939) czy Ozaki Kōyō (1868–1903).

dr Ioan Paul Colta