Adam Haupt. Pamięć ciała, pamięć piekła - Wielka Zbrojownia - Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku, Pomorskie, Gdańsk

Profesor Adam Haupt to niewątpliwie osobowość wielowymiarowa, człowiek uzdolniony, o niegasnącej ciekawości świata, gotowy do podejmowania wyzwań, jednocześnie sumienny i odpowiedzialny. Swoje rozległe zainteresowania twórczo realizował na polu architektury, projektowania wnętrz i form przemysłowych, scenografii, malarstwa, czy w projektowaniu jednostek pływających. Jako jeden z protoplastów kształcenia projektowego w polskich uczelniach artystycznych spełniał się w dydaktyce, pozostawiając po sobie rzesze projektantów w kraju, ale też za granicą.

Wystawa „Pamięć ciała, pamięć piekła” ukazuje twórczość Adama Haupta w wąskim aspekcie, skupiając uwagę na najbardziej monumentalnych i poruszających dziełach, które tak jak upamiętnienie w Treblince, czy na Westerplatte powstały we współpracy z rzeźbiarzem Franciszkiem Duszeńko. Setny jubileusz urodzin rzeźbiarza oraz ustanowiony przez Sejm RP jego patronat dla roku 2025, a także 80-lecie powstania Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, to niepowtarzalna okazja do spojrzenia na przywołane dzieła w kontekście wojennych doświadczeń ich autorów – pokolenia Kolumbów. Żywa pamięć tragicznych wydarzeń oraz międzywojenne lata kształtujące w młodym pokoleniu myślenie kategoriami dobra ojczyzny, jak również świadomość kruchości życia i zdobytej wolności musiały odcisnąć swoje piętno na psychice autorów, co znalazło odbicie w estetyce kreowanych form.

„Naszą wytyczną pracy” – wspominał Haupt – „była jak największa powściągliwość, unikanie wszelkiego rodzaju efekciarstwa. Sprawa, którą mieliśmy naszym projektem przekazać potomności – ku przestrodze – zbyt była poważna, aby ją rozdrabniać w szczegółach i zdobnictwie, aby ją przeestetyzować”. W realizacjach rzeźbiarsko-architektonicznych Adama Haupta wyczuwa się synergię doświadczeń warsztatu Haupta artysty i Haupta inżyniera. Szczególnie jest to widoczne w formie upamiętnienia miejsca, w którym palono ciała pomordowanych w obozie zagłady w Treblince. Podczas otwarcia, 10 maja 1964 roku „kobiety (...) stojąc nad płytą krematorium płakały. A przecież nie ma tam żadnego napisu, że jest to upamiętnienie polowego krematorium. Ten płacz był dla mnie najwyższą nagrodą”.

Założenie pomnikowe Treblinki, porównywane przez niektórych krytyków sztuki do Land Artu, zrealizowano jeszcze przed inicjacją tego ruchu w Ameryce, a jako forma upamiętnienia zostało uznane przez Nowojorskie The Jewish Museum w 1994 roku za najbardziej poruszający monument poświęcony tej tematyce. Wziąwszy pod uwagę czas powstania i realizacji tej idei, była ona nowatorska i wyprzedziła o trzy, nawet cztery dekady osławione dzieła Libeskinda (Jüdisches Museum w Berlinie, 1999 wraz z „Shalechet” – dziełem Menashe Kadishmana) i Eisenmana (Pomnik Pomordowanych Żydów Europy w Berlinie, 2005). 

Organizator: Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku, Politechnika Koszalińska
Partner: Wydział Architektury i Wzornictwa Politechniki Koszalińskiej
Kurator: dr hab. Katarzyna Radecka, prof. PK
Projekt i aranżacja: dr hab. Katarzyna Radecka, prof. PK
Fotografie: Adam Haupt, Katarzyna Radecka, Grzegorz Radecki, Witold Węgrzyn, archiwum rodziny Hauptów
Materiały archiwalne: Archiwum ASP w Gdańsku, archiwum rodziny Hauptów, Wirtualne Muzeum Adama Haupta autorstwa Katarzyny Radeckiej
Multimedia: Katarzyna Radecka, Grzegorz Radecki

ADAM HAUPT (ur. 12.X.1920 w Krakowie, zm. 19.II.2006 w Sopocie) – rektor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku w latach 1962-1965.

Studiował na Wydziale Architektury w Politechnice Lwowskiej (1938-42) oraz Wydziale Architektury Akademii Górniczej w Krakowie. Równolegle studiował malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni prof. Eugeniusza Eibischa. Dyplom inżyniera architekta – pod opieką prof. dra inż. Adolfa Szyszko-Bohusza – uzyskał w 1946 r.

Do Trójmiasta przyjechał w 1946 roku i objął posadę dekoratora/scenografa w Teatrze Marynarki Wojennej w Gdyni (1946-47).

W latach 1947-48 pracował w Wydziale Technicznym Zarządu Miasta Gdańska jako Inspektor Rejonowy Starego Miasta Gdańsk. Od 1949 do 1954 był starszym projektantem i kierownikiem zespołu w Centralnym Biurze Projektów Architektonicznych i Budowlanych, później „Miastoprojekt” w Gdańsku.

W gdańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk plastycznych był zatrudniony w latach 1947-1998. Kierował Katedrą Projektowania Okrętów i Form przemysłowych oraz Katedrą Wzornictwa.

W latach 1976-79 uczestniczył w rozwoju kierunku wzornictwa przemysłowego Akademii Sztuk Pięknych przy Uniwersytecie w Bagdadzie. Od 1979 roku kierował Pracownią Podstaw i Metodyki Projektowania Wzornictwa Przemysłowego na Wydziale Architektury Wnętrz i Wzornictwa Przemysłowego gdańskiej PWSSP. Kilkakrotnie pełnił funkcje dziekana i prorektora.

Do najwybitniejszych realizacji Adama Haupta należą: Cmentarz Żołnierzy Francuskich w Gdańsku (współpraca z Wiesławem Gruszkowskim, 1962), Mauzoleum Ofiar Obozu Zagłady w Treblince (współpraca z Franciszkiem Duszeńko i Franciszkiem Strynkiewiczem, 1964), Pomnik Bohaterów Westerplatte w Gdańsku (współpraca z Franciszkiem Duszeńko i Henrykiem Kitowskim, 1966).

Był wieloletnim członkiem Rady Głównej Wyższego Szkolnictwa Artystycznego, członkiem Rady Kultury i Sztuki przy Ministerstwie Kultury i Sztuki (1966-70), Rady Naukowej Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie (1966-71) oraz członkiem Sekcji Architektury w Wydziale IV Nauk Technicznych Komitetu Architektury i Urbanistyki Polskiej Akademii Nauk (1969-80). Należał do Związku Polskich Artystów Plastyków, Stowarzyszenia Architektów Polskich. Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1964) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1985).