Joanna Tochman, Daria Wollman. Bez końca błękit - Centrum Sztuki Współczesnej Kronika, Śląskie, Bytom

Wspólny obszar zainteresowań łączący poszukiwania twórcze Joanny Tochman i Darii Wollman stanowi koncepcja pejzażu i jego percepcji jako kulturowej konstrukcji, zbioru wyobrażeń, mitów i legend oraz rzutowanych na niego ludzkich emocji.

Wystawa, łącząc prace artystek w rodzaj całościowej scenograficznej instalacji, opowiada o miejscu, w którym stworzony przez człowieka pejzaż ma moc sprawczą i zaczyna żyć własnym życiem. Ta surrealistyczno-geologiczna przestrzeń, na pozór przyjemna, po chwili staje się miejscem niepokojącym, w którym tracimy równowagę i kontrolę nad rzeczywistością.

Różne typy krajobrazu wywołują różne emocje. Istnieje szereg badań, które analizują wpływ krajobrazu na człowieka. Kontemplacja natury aktywuje obszary mózgu związane z redukcją stresu. Według teorii restoracyjnej wartości krajobrazu (Restorative Environment Theory) pejzaż ma zdolność przywracania psychicznej i fizycznej równowagi. Elementy natury, takie jak zieleń, woda czy otwarte przestrzenie, przyczyniają się do spadku poziomu kortyzolu i obniżenia ciśnienia krwi.

Surrealistyczne pejzaże budzą lęk. Wprowadzając oniryczne i niejednoznaczne wizje rzeczywistości, łamią logiczne zasady, powodują dezorientację, co skłania do filozoficznych rozważań nad naturą rzeczywistości.

Według Rosario Assunto, włoskiego filozofa i teoretyka sztuki, krajobraz nie ogranicza się do przestrzeni, lecz zawiera w sobie warstwę emocjonalną, duchową i symboliczną. Jest jednocześnie skończony i nieskończony. Assunto posługuje się pojęciem krajobrazu transcendentalnego, odnosząc się do sposobu, w jaki człowiek postrzega i przeżywa krajobraz, wykraczając poza jego czysto wizualne czy materialne aspekty. Assunto podkreśla, że postrzeganie krajobrazu nie jest neutralne – jest ono kształtowane przez kulturę, historię i filozofię danej epoki. Posiadając wymiar metafizyczny, pozwala człowiekowi na transcendencję – przekroczenie własnego, jednostkowego istnienia i zbliżenie się do wartości absolutnych, takich jak piękno, harmonia czy duchowość.

Wystawa Bez końca błękit odnosi się do krajobrazu transcendentalnego, pełniącego zarówno funkcję narracyjną, jak i filozoficzną. Jednym z odniesień, z którego korzystają autorki, są opowiadania Italo Calvino. Eksplorując tematy labiryntów, zagęszczenia rzeczywistości i jej wielowarstwowości, Calvino konstruuje kosmiczne pejzaże jako niezbadane przestrzenie, stające się symbolem nieskończoności i niewyrażalności ludzkich doświadczeń. W opowiadaniu Wszystko w jednym punkcie autor zabiera nas do czasów sprzed ekspansji wszechświata, wizji inspirowanej naukowym modelem Wielkiego Wybuchu. Opisuje w nim trudność istnienia w rzeczywistości, gdzie wszystko jest tak zbite i ściśnięte, że nie ma przestrzeni na ruch. Bohater próbuje się poruszać, znaleźć swoje miejsce i wyodrębnić siebie, ale warunki są ekstremalne. Poczucie osobistej tożsamości staje się rozmyte, ponieważ nie da się odróżnić siebie od niczego innego. Dopiero zmiany zachodzące w krajobrazie pozwalają bohaterowi na kreowanie własnej indywidualności.

W latach 90. XX wieku rosyjscy artyści Witalij Komar i Aleksandr Melamid zrealizowali projekt artystyczny America's Most Wanted Painting. W różnych krajach przeprowadzono sondaże telefoniczne, pytając między innymi: Jakie kolory najbardziej lubisz w obrazach? Jaki temat powinien znajdować się na obrazie? Czy powinien zawierać elementy radosne, poważne, smutne? Dla każdego kraju powstały dwa obrazy: Most Wanted Painting – obraz odpowiadający upodobaniom większości badanych oraz Least Wanted Painting – obraz bazujący na najmniej lubianych cechach. W większości analizowanych krajów upragnione obrazy respondentów są do siebie niezwykle podobne. Wszystkie zawierają pejzaż z przeważającym błękitem.

W teorii pesymizmu kosmicznego Giacoma Leopardiego bezkresny błękit to obraz nieograniczonej przestrzeni, którą filozof kontempluje z samotnego wzgórza. Horyzont jest końcem krajobrazu, co paradoksalnie pozwala wyobrazić sobie nieskończoność. Patrząc w błękit nieba człowiek szuka sensu własnego istnienia, nie znajduje w nim jednak odpowiedzi. Estetyczna doskonałość świata nie oznacza tu jego dobroci, a wszechświat jest obojętny wobec ludzkiego cierpienia.

Daria Wollman – artystka wizualna mieszkająca i pracująca w Katowicach. Jest absolwentką grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. W 2021 roku uzyskała dyplom w Pracowni Interpretacji Literatury prof. Grzegorza Hańderka. Ukończyła Państwową Szkołę Muzyczną II Stopnia w Zabrzu w klasie akordeonu. Zajmuje się głównie rzeźbą, obiektem i malarstwem. Od kilku lat tworzy prace czerpiąc inspirację z legend i dawnych historii podhalańskich łącząc je z żywymi barwami, błyskiem i organicznymi formami. W jej twórczości odnajdujemy elementy kiczu, które stanowią zabawę z estetyką i nawiązanie do współczesnego wizerunku Zakopanego.

Joanna Tochman – artystka wizualna, urodzona w 1992 r. w Krakowie. Absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Wydziału Malarstwa krakowskiej ASP, gdzie w 2018 r. obroniła dyplom w pracowni prof. Andrzeja Bednarczyka. Obecnie kształci się w Szkole Doktorskiej Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Obszar jej działalności twórczej obejmuje malarstwo, fotografię oraz obiekty artystyczne. W swoich pracach porusza się na granicy między światem rzeczywistym a wyobraźnią, eksplorując tematykę przestrzeni, pejzażu, miejsc i nie-miejsc. Finalistka Artystycznej Podróży Hestii 2018, laureatka konkursu Nowy Obraz Nowe Spojrzenie 2018, laureatka Grand Prix w Konkursie Eibischa 2019, dwukrotna finalistka Strabag Artaward International (2021, 2023), finalistka Lubelskiej Wiosny 2023, laureatka Young Space Award for Visual Arts Scotland 2022. W 2019 roku w galerii Duża Scena UAP w Poznaniu miała miejsce jej pierwsza indywidualna wystawa pt. Opowiem inną przygodę, dziwniejszą.