Nie zachowało się zbyt wiele źródeł dotyczących przedchrześcijańskich wierzeń na ziemiach słowiańskich.

Informacje pisane pochodzą z czasów chrystianizacji i dotyczą głównie Słowian Połabskich, Pomorza Zachodniego oraz Rusi Kijowskiej. Uzupełnienie tych informacji stanowią odkrycia dokonywane przez archeologów.

W oparciu o te dane (głównie z Gross Raden) powstała muzealna konstrukcja świątyni, w której umieszczona została drewniana kopia Światowida ze Zbrucza. Wystawę uzupełniają plansze i folder z informacjami o dawnych wierzeniach słowiańskich oraz ich ewentualnymi pozostałościami, które odkryto na Ostrowie Lednickim i w jego najbliższej okolicy.

Nieliczne zachowane źródła pisane dotyczące religii słowiańskiej odnoszą się głównie do Połabia, Pomorza Zachodniego i Rusi. W większości pochodzą one z czasów, gdy trwała już chrystianizacja tych ziem (X/XI do XII w.). Informacje spisywali chrześcijańscy duchowni (najczęściej obcego pochodzenia) i mogą być one niepełne oraz zniekształcone. Te rzadkie wzmianki uzupełniają jednak badania archeologiczne, religioznawcze, językoznawcze i etnologiczne.

Badania te pozwoliły częściowo odtworzyć świat słowiańskich wierzeń i obrzędów religijnych oraz niektóre MIEJSCA KULTU. Znajdowały się one w charakterystycznych punktach: przy źródłach, na wzgórzach, brzegach jezior, wyspach, przy dużych głazach, starych dębach i w otaczających je gajach. Święta przestrzeń często była wygradzana. Takie łączenie elementów naturalnych ze stworzonymi przez ludzi powszechnie występowało na terenach zamieszkiwanych przez Słowian (np. gaje otoczone płotem z bramami, kręgi kamienne na szczytach wzgórz). Zazwyczaj występował tam ogień łączący ludzi ze światem bogów i ich wyobrażenia. Ogrodzenie strefy sakralnej oddzielało obszar dostępny wszystkim wyznawcom od przeznaczonego tylko dla wybranych (kapłani, osoby składające dary, możni). W pobliżu miejsc kultu lokalizowano domy zgromadzeń lub place, na których zbierali się wierni, pomieszczenia dla świętych zwierząt czy ołtarze do składania ofiar. Na niektórych stanowiskach natrafiono na kamienne kopce (np. Gniezno, Praga) lub pozostałości budowli świątynnych (np. Gross Raden). Odkrywane relikty interpretowane jako świątynie (kąciny, kapiszcza) były przeważnie prostokątnymi budynkami, zorientowanymi według stron świata. W kontaktach z sacrum pośredniczyli kapłani. Na Połabiu stanowili elitę społeczną i wyróżniali się nawet wyglądem – nie obcinali włosów, nosili długie szaty, dysponowali wiedzą kosmologiczną i wyznaczali czas obrzędów.

PANTEON dawnych Słowian odtworzono, korzystając m.in. ze średniowiecznych przekazów pisanych (np. Thietmara, Adama z Bremy, Helmolda, Sakso Gramatyka, Powieści dorocznej, późniejszych opisów Jana Długosza). W poszczególnych częściach Słowiańszczyzny główną pozycję zajmowali różni bogowie.

• Swarożyc – występuje w źródłach wschodnio- i zachodniosłowiańskich. Bóg słońca, ognia ofiarnego i domowego. Połabianie uważali go również za boga wojny.
• Perun – bóg grzmotów, piorunów i burzy. Znany był na całej Słowiańszczyźnie oraz u Bałtów. Obalał drzewa, rozcinał skały i burzył fortece wrogów. Wiązane z nim tzw. strzałki piorunowe (belemnity lub kamienne groty strzał) były amuletami przynoszącymi szczęście.
• Weles/Wołos – bóg świata podziemnego, przysiąg, sztuki, rzemiosła, kupców i bogactwa. Czczony na Rusi jako bóg bydła – symbolu bogactwa i na Pomorzu. Na Peruna przysięgali drużynnicy książęcy, na Wołosa – lud.
• Świętowit – czterogłowy pan niebios, wojny, płodności i urodzaju. Czczony w Arkonie na Rugii. Kiedy podejmowano ważne decyzje, prowadzono jego konia między włóczniami, jeśli zwierzę potrąciło którąś prawym kopytem, to wróżba była zła, jeśli lewym – dobra.
• Mokosz – bogini czczona na Rusi. Opiekowała się sferą kobiecą: strzyżeniem owiec, przędzeniem lnu. U Słowian Zachodnich jej odpowiednikiem mogła być Żywia-Siwa.
• Nyja/Nija – bóg ciemności i śmierci, ważył dobre i złe uczynki zmarłego, wpuszczał go do krainy przodków. Jan Długosz wymienił go w kronice, utożsamiając z Plutonem. W Starej baśni J.I. Kraszewski umieścił chram tego boga na Ostrowie Lednickim.

Istniało też wiele pomniejszych bóstw i istot nadprzyrodzonych czczonych przez poszczególne plemiona. Niektóre znane były na niewielkim terenie, inne na większych obszarach. Pośredniczyły między naturą a światem ludzi. Bóstwa wodne, leśne i powietrzne były przeważnie wrogie człowiekowi, symbolizując złowieszczą i nieposkromioną przyrodę. Oprócz nich czczono bóstwa związane z ogniskiem domowym. Wierzono też, że dusze zmarłych, zwłaszcza urodzonych w określonym czasie, zmarłych w niezwyczajny sposób (utonięcie, śmierć bez sakramentów, po zapowiedziach, przed ślubem) lub niepogrzebanych, mogły przybierać różne postacie:

• wodniki – władcy wód. Często to duchy utopionych ludzi lub dzieci przeklętych przez matki. Mogły topić ludzi, sprowadzać na nich puchlinę wodną i skurcze w wodzie.
• boginki (rusałki) – dusze panien zmarłych przed ślubem. Napadały na położnice, powodowały poronienia i utratę pokarmu, podmieniały dzieci, płoszyły konie przy wodopoju i bydło na polu, niszczyły sieci rybackie.
• Borowy, Boruta, Laskowiec – leśny duch męski, władca zwierząt. Mógł pokazywać się pod postacią niedźwiedzia, lisa lub wielkiego jelenia. Nie był przyjazny ludziom.
• Leśna Baba – żeńskie bóstwo opiekuńcze sił leśnych. Towarzyszyły jej zwierzęta. Polowała na dzieci zagubione w lesie (gotowała je w kotle) i dorosłych (ich najczęściej dusiła). W baśniach pojawia się jako Baba Jaga.
• chmurnicy (obłoczniki, płanetniki) – zostawały nimi dusze ludzi, którzy zmarli nagłą śmiercią i samobójców. Kierowali chmurami, zsyłali burzę i grad. Czasem ostrzegali ludzi przed burzą i chronili przed suszą.
• południce – dusze kobiet, zmarłych tuż przed ślubem, w trakcie ceremonii lub tuż po zaślubinach. W południe atakowały ludzi na polach – wywoływały koszmary, bóle głowy, zasłabnięcia żeńców, a nawet atak serca i śmierć. Porywały też dzieci bawiące się w pobliżu pól.
• latawice i latawce – poronione (w czasach chrześcijańskich – nieochrzczone) dzieci. Sprowadzały burze i huragany, a na ludzi zawiania, opuchlizny i paraliż.
• rodzanice – trzy pojawiały się przy noworodkach, by przepowiadać przyszłość, której nie można było zmienić.
• ubożęta (bożęta, niebożęta, domowniki) – często wywodzone od dusz zmarłych przodków. Opiekuńcze duchy domowe, zapewniające dostatek, ostrzegające przed niebezpieczeństwem i pilnujące moralności gospodarzy.

Ostrów Lednicki to wyspa, na której mógł zostać ochrzczony książę Mieszko I. Czy jednak przed wprowadzeniem religii chrześcijańskiej znajdowało się tu miejsce kultu? Czy mogło być tak, jak w Starej baśni przedstawił to J.I. Kraszewski: „Niewiele naówczas takich chramów i świątyń liczono na ziemiach sławańskich. […] Na ostrowiu Lednicy stał chram Nii […] na gęstych dokoła słupkach drewnianych oparty i okryty dachem gontowym. Pomiędzy słupkami malowanymi czerwono, z żółtymi przepaski wisiały czerwone sukienne opony zakrywające wnętrze. Ścian nie było”.

W trakcie prac wykopaliskowych odkrywane są obiekty, które nie zawsze można jednoznacznie interpretować. Niektóre z nich łączy się z wierzeniami. Na Ostrowie Lednickim i w jego okolicy występują nie tylko przedmioty związane z chrześcijaństwem, lecz również takie, które łączyć można z wcześniejszymi kultami. Do najstarszych (X w.) należą fragment złotej kaptorgi z wyobrażeniem głowy konika (odkryty w podwalinie wału, gdzie mógł odgrywać rolę ofiary zakładzinowej – ofiary składanej bogom i duchom opiekuńczym) i duże naczynie gliniane ozdobione swastyką i krzyżem w kole (wizerunkami kojarzonymi z kultem słońca).

Na przełomie X i XI wieku, na terenie przymostowej osady na gnieźnieńskim brzegu jeziora, w kwadratowej jamie złożono konia, a miejsce to zaznaczono dwoma głazami. Rzadkość takiego pochówku pozwala przypuszczać, że istniał ważny powód niecodziennego potraktowania zwierzęcia. Może wiązano je z jednym ze słowiańskich bóstw?

Z XI wieku pochodzą odkryte na wschodnim brzegu Ostrowa Lednickiego fragmenty trzech drewnianych koników. Były one ozdobione okrągłymi zagłębieniami, które mogły symbolizować słońce.

Kolejne odkrycia wiązane są z kasztelańską, końcową fazą funkcjonowania lednickiego grodu. Na wschodnim brzegu wyspy odsłonięto ślady domostwa, pod którym natrafiono na ofiarę zakładzinową – dwie końskie czaszki. Na Ostrowie Lednickim oraz na cmentarzu na wschodnim brzegu jeziora odnaleziono również pochewki noży, których zdobienia wiąże się ze słowiańskimi wierzeniami (podobnie jak okucia m.in. z Oldenburga, Melzow, Brześcia Kujawskiego, Kałdusa czy Giecza).

Chociaż znane z Ostrowa Lednickiego i wschodniego brzegu jeziora szkieletowe cmentarzyska rzędowe zostały założone w czasach chrześcijańskich (2. połowa XI-XIV w.), to jednak elementami pogańskimi mogą być występujące w grobach dary (m.in. pozostałości pożywienia), amulety z kości zwierzęcych (kły dzików, rybie kręgi), część biżuterii (lunule, czyli zdobione zawieszki w kształcie półksiężyca, czy kaptorgi – schowki na talizmany, później relikwie).

Na Ostrowie Lednickim i w jego najbliższej okolicy dotychczas nie odkryto obiektu, który można by uznać za pozostałości miejsca kultu przedchrześcijańskiego. Jednak w wyniku wieloletnich badań pozyskano znaleziska będące materialnym świadectwem dawnych wierzeń.

Znaczącą rolę mogły tu odgrywać słońce (powtarzające się jego symbole – swastyka, krzyż w kole, okrągłe dołki) i koń (pojawiający się w ciągu kilkuset lat zarówno jako zwierzę, jak i wyobrażenia z różnorodnych materiałów, w tym ze złota). Połączenie tych informacji może wskazywać na to, że Ostrów Lednicki mógł być miejscem kultu boga słońca i ogniska domowego, boskiego kowala – Swaroga/Swarożyca, któremu towarzyszył też biały koń.