5 listopada 2021 r. przypada 80. rocznica pierwszej deportacji Romów i Sinti (pochodzących z terenów okupowanej przez Niemcy Austrii) do utworzonego w getcie łódzkim obozu cygańskiego (niem. Zigeunerlager). W efekcie deportacji w dniach 5-9 listopada 1941 r. do Łodzi przywieziono ok. 5 tysięcy ludzi, których zamknięto w kwartale dzisiejszych ulic: Wojska Polskiego, Obrońców Westerplatte, Starosikawska i Głowackiego.

Na niewielkiej przestrzeni, w której znajdowało się zaledwie 15 budynków więźniowie obozu, z których większość stanowiły dzieci, cierpieli z powodu głodu, ciasnoty oraz nieodpowiednich warunków sanitarnych. Doprowadziło to do wybuchu epidemii tyfusu, na który zmarło około 700 osób. Pozostałych przy życiu więźniów wywieziono, a następnie zamordowano w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem w grudniu i styczniu 1942 r. Najprawdopodobniej nikt z więźniów obozu nie przeżył II wojny światowej.

Przesunąłem się wzdłuż ściany najbliższego domu i zajrzałem do środka – do sieni na parterze, a poprzez sień do wnętrza dwóch widocznych przez otwarte drzwi pokoi. Był to widok niezwykły. Nawet dla mnie, nawykłego do katastrofalnie zagęszczonych mieszkań gettowych i obozów dla przybyszy z Niemiec czy Austrii, obraz, jaki przedstawiały obydwa pomieszczenia, był przerażający. Jeszcze dzisiaj, kiedy piszę tę relację, nie przychodzi mi na myśl właściwe porównanie. (…) Nie było tam, (…) ani prycz, ani tym bardziej łóżek. Rozrzucona na podłodze słoma, pokryta szmatami, służyła za legowisko dla – ilu? trzydziestu?, czterdziestu? Stu mieszkańców tego mrowiska? To było wstrząsające…
Relacja Arnolda Mostowicza, jednego z nielicznych świadków wydarzeń w obozie cygańskim.

Chcąc upamiętnić te wydarzenia, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi przygotowało nową wystawę stałą w tzw. Kuźni Romów przy ul. Wojska Polskiego 84. Ten niewielki budynek będący w czasie funkcjonowania obozu cygańskiego prawdopodobnym miejscem kaźni Romów od kilkunastu lat pełni rolę wyjątkowego miejsca pamięci na mapie Łodzi, które przypomina o cierpieniu ofiar obozu cygańskiego.

Organizatorzy:
Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi Partnerzy:
Archiwum Państwowe w Łodzi,
Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie,
Muzeum byłego niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem,
Dokumentationsarchiv des österreichischen Widerstandes,
Stowarzyszenie Romów w Polsce,
Fundacja w Stronę Dialogu,
Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce.
Wystawa została zrealizowana ze środków:
Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu oraz Urzędu Miasta Łodzi.