Nie tylko Malbork posiada swój krzyżacki zamek. Równie zachwycający i w pełni odrestaurowany znajduje się także w nadwiślanej miejscowości Gniew, leżącej w województwie pomorskim, w powiecie tczewskim. To właśnie tam mieści się oddział Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

Budowę zamku w Gniewie rozpoczęto w 1283 roku. Nadzór nad całością prac powierzono niejakiemu Dietrichowi von Spira, pierwszemu komturowi Gniewa. Prace trwały około 40 lat.

Około roku 1290 wzniesiono wysoki na 6 metrów mur zewnętrzny, rozplanowany na kształt czworoboku. W trzech narożnikach dobudowano kwadratowe wieżyczki, a w północno-wschodnim narożu potężny stołp, czyli tzw. wieżę ostatecznej obrony. W tym czasie powstały też południowe i północne skrzydła mieszkalne.

W pierwszej połowie XIV wieku podwyższono mury i wieżyczki, a wewnętrzny dziedziniec od strony wschodniej i zachodniej zamknięto dwoma budynkami.

Ostatni etap prac związany był z adaptacją warowni na stałą rezydencję byłego wielkiego mistrza Michała Kuchmeistera. Powiększono wówczas kaplicę kosztem pomieszczeń wartowniczych, a na południe od tzw. domu konwentualnego (typ domu zakonnego) założono obronne podzamcze otoczone murem z basztami i dwiema wieżami bramnymi.

W 1466 roku, na mocy pokoju toruńskiego, zamek przeszedł w ręce polskie i stał się siedzibą starostów. W drugiej połowie XVII wieku starostą gniewskim był Jan Sobieski, który, jeszcze zanim został królem, zbudował na podzamczu nowy barokowy budynek dla swojej żony Marii Kazimiery.

W 1772 roku do Gniewu weszły oddziały Pruskie i zajęły zamek. Odtąd pełnił on funkcje wojskowe, a następnie służył za magazyn zboża, co pociągnęło za sobą konieczność zmiany układu wnętrz na nowy podział kondygnacji.

W 1855 roku częściowo rozebrano mury podzamcza i zburzono wieżę stołpu, zastępując ją inną, mniejszą, na wzór trzech pozostałych wieżyczek narożnych.

Kolejna przebudowa warowni miała miejsce w latach 1856-1859 i związana była z przeznaczeniem gmachu na więzienie, uchodzące powszechnie za jedno z najcięższych w całych Prusach. Prace polegały na usunięciu tynków, odbudowie sklepienia kaplicy, rozebraniu gdaniska (wieża stojąca poza murami obronnymi) i wykuciu nowych otworów okiennych.

W takim stanie zamek został przejęty przez administrację polską w 1920 roku i przeznaczony na siedzibę starostwa, a następnie wojskowy magazyn amunicji. W trakcie pożaru w 1921 roku zniszczeniu uległy trzy skrzydła oraz zadaszenie warowni. Podczas okupacji mieściła się tutaj paramilitarna szkoła dla młodzieży, a następnie przejściowe więzienie dla Polaków.

W 1968 roku na zamku rozpoczęły się pierwsze prace rewitalizacyjne. Muzeum Archeologiczne w Gdańsku włączyło się w nie w 1992 roku. Zaledwie rok później, po ostatecznym odgruzowaniu i zaadaptowaniu piwnicy znajdującej się pod skrzydłem południowym, na zamku zaprezentowana została pierwsza wystawa – „Gniew w świetle badań archeologicznych w latach 1975-1985”.

www.archeologia.pl