Muzeum Miasta Pabianic posiada strukturę wielodziałową. Każdy z działów charakteryzuje się odrębną specyfiką i różnorodną problematyką, służącą wspólnemu celowi – poznaniu przeszłości i kultury Pabianic oraz okolic.

Charakterystyka zbiorów:

1) archeologiczne – zabytki z badań własnych na stanowiskach z epoki żelaza w rejonie Siemiechowa, m.in. jedyny w Polsce hełm późnoceltycki wraz z pełnym wyposażeniem wojownika oraz unikatowy komplet miniaturowych narzędzi i przyborów żelaznych, a także dwie miniatury tarcz z okresu wczesnorzymskiego; ponadto pradziejowe, średniowieczne i nowożytne zabytki z terenu Pabianic (w tym “skarb” monet XVI-XVIII w. z dworu renesansowego – siedziby Muzeum);

2) historyczne – kolekcja starych pocztówek i fotografii, pieczęci cechowych (najstarsza pochodzi z 1548 r.), sztandarów (m.in. sztandar powstańców z 1863 r.); zabytki dotyczące przemysłu włókienniczego (firmy Krusche i Ender oraz R. Kindlera); ponadto wydawnictwa poświęcone Pabianicom, prasa lokalna z XX w., plany miasta, archiwalia, starodruki i militaria;

3) etnograficzne – zabytki kultury materialnej Pabianic i regionu, sztuka ludowa, przedmioty domowego użytku, kompletne wyposażenie kuźni pochodzące z terenu miasta, warsztatu szewskiego, kolekcja ręcznie haftowanych i drukowanych makatek ściennych oraz sztuka Afryki Środkowo-Wschodniej pochodząca z kolekcji dr W. Eichlera obejmująca: sprzęty domowe, narzędzia, unikatowy, kompletny strój czarownika szczepowego, ozdoby, broń, instrumenty muzyczne, kolekcję masek oraz rzeźby;

4) sztuka – grafika, malarstwo, rysunek, tkanina artystyczna, dzieła artystów związane tematycznie bądź przez osobę twórcy z Pabianicami oraz rzemiosło artystyczne stanowiące wyposażenie zabytkowych wnętrz dworskich;

5) przyrodnicze – kolekcja owadów egzotycznych (dar dr W. Eichlera), kolekcja ptaków i ssaków Europy Środkowej (bardzo szeroko reprezentowane są zwłaszcza gatunki drapieżne), kolekcja poroży, jaj ptasich, kolekcja geologiczna.

Poza wystawami w pabianickim muzeum prowadzone są badania naukowe oraz szeroka działalność oświatowo-dydaktyczna (lekcje, warsztaty, konkursy). Ponadto we wnętrzach renesansowego dworu odbywają się koncerty, odczyty i uroczystości miejskie.

Zamek

Renesansowy dwór, potocznie nazywany „Zamkiem”, należy do unikatowych i cennych zabytków polskiej architektury XVI wieku.
Usytuowany jest w dolinie rzeki Dobrzynki, przy ul. Stary Rynek 1, po północnej stronie ulicy. Już w średniowieczu istniał na tym terenie drewniany dwór mieszkalny, siedziba regensów kapituły krakowskiej. Wspomina o nim Długosz w Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. Otoczony był on odnogami Dobrzynki, fosą i ostrokołem. Ale drewniana zabudowa starych Pabianic łatwo ulegała pożarom. W trakcie jednego z nich, podczas jarmarku w 1532 r. ogień strawił niemalże całe miasto, w tym także dwór. W 1550 r. kapituła wydała uchwałę o budowie nowego okazałego domu, który miał służyć za mieszkanie przybywającym tam w różnych potrzebach kanonikom. Musiał on być odpowiednio przestronny, zaopatrzony w pokoje mieszkalne i sypialne oraz inne pomieszczenia potrzebne udającym się na lustrację wizytatorom oraz zarządzającemu włością regensowi. Tu także miał swoje pomieszczenie skarbiec oraz wszelkie dokumenty i akta administracji majątku. Stąd wydawano rozkazy urzędnikom i tu poborcy znosili daniny pobierane u ludności. Nowy murowany dwór wzniesiono w latach 1565 – 1571.

Budowę zainicjował ówczesny tenutariusz, kanonik Stanisław Dąbrowski. Pracę architekta i budowniczego wykonał Wawrzyniec Lorek. Administratorzy kapituły krakowskiej mieli tu swoją siedzibę do 1795 r. Po drugim rozbiorze Polski dwór stał się siedzibą zarządu władz pruskich. W 1822 r. oddano go do użytku osiedlającym się w Pabianicach tkaczom i sukiennikom. Oto jak Baruch opisuje te czasy: „(…) gdy rząd ówczesny różne nadawał przywileje osiadającym tu tkaczom niemieckim, otrzymali oni między innemi bezpłatne pomieszczenie na warsztaty. Oddano przybyszom do użytku sale zamkowe i wówczas to w starem zamczysku, wśród huku kilkunastu ręcznych warsztatów tkackich rodził się przemysł pabianicki, zwiastujący miastu nową erę rozwoju i dobrobytu materialnego”. Jedna z sal aż do 1832 r. służyła za kaplicę dla imigrantów wyznania ewangelickiego. Od 1833 roku dwór spełniał funkcję ratusza miejskiego. Tutaj także mieścił się areszt policyjny. W okresie drugiej wojny światowej przeznaczono go na siedzibę władz okupanta hitlerowskiego. Po wojnie, w 1948 r., budynek oddano do dyspozycji muzeum. Znalazła się tam stała ekspozycja historyczna związana z dziejami Pabianic, prezentowano wystawy czasowe, a w sali kominkowej na I piętrze organizowano koncerty. W 1997 r. przystąpiono do prac remontowo – konserwatorskich dworu według projektu profesora Politechniki Łódzkiej Henryka Jaworowskiego. Miały one na celu utrwalenie jego struktury przestrzennej, zachowanie historycznych elementów wyposażenia wnętrza oraz poprawę infrastruktury technicznej. Dwór ponownie udostępniono do zwiedzania w 2005 r. Obecnie jest nadal siedzibą muzeum.

www.muzeum.pabianice.pl