Ratusz od początku swego istnienia aż do 1931 roku, kiedy został przekazany na cele muzealne, był budowlą, w której urzędowały władze miasta. Murowany budynek wybudowano na przełomie XV/XVI w. w stylu gotyckim.

Pierwsza przebudowa ratusza miała miejsce w latach 70. XVI wieku. Budynek zyskał wówczas renesansowy wygląd. Prosta, kubiczna bryła została zwieńczona wysoką, ceglaną ścianą attyki, za którą kryje się tzw. dach pogrążony. Attykę została ozdobiona 28 blendami, w których były umieszczone portrety właścicieli miasta z rodu Tarnowskich. Najbardziej dekoracyjny element attyki – grzebień – ozdobiono sterczynami i maszkaronami, połączonymi podwójnymi esownicami. Od strony południowej dodano wówczas ryzalit, z reprezentacyjnym, zewnętrznym portalem, w którym umieszczono herb Leliwa. Na tarczy herbowej umieszczono litery T C V C – TARNOVIAE CIVITATIS VERA CLENODIUM – TARNOWSKIEGO MIASTA WIERNY KLEJNOT. Belkowanie portalu zdobi sentencja DOMINUS CUSTODIAT INTROITUM EX EXITUM TUUM” – NIECH PAN STRZEŻE WEJŚCIA I WYJŚCIA TWEGO.

Podczas remontu prowadzonego w latach 1889-1892 przez architekta Szczęsnego Zarembę daleko idącym zmianom uległy wnętrza, w których wyburzono zniszczone sklepienia. Na piętrze poszerzono i ozdobiono neorenesansowymi stiukami Salę Rady, nadając jej reprezentacyjny charakter. Wejście do Sali zdobi renesansowy portal, którego nadproże opatrzone jest inskrypcją JUSTITIAE FUNDAMENTUM FIDES – WIARA PODSTAWĄ SPRAWIEDLIWOŚCI.

Podczas rewaloryzacji budynku w latach 1962-1968 prowadzonej przez J.E. Dutkiewicza na ścianach Sali Pospólstwa odkryto fragmenty polichromii z XVIII w. wzorowanych na grafikach umieszczonych w dziele F. Pony „Kształty serca albo z serca wybrane święte” z 1645 roku. Włoski pierwowzór został tu wykorzystany do prezentacji cnót obywatelskich zgromadzenia miejskiego.

Wieża gotycko-renesansowa

Ma wysokość 28 metrów. Na jej szczycie umieszczony jest ganek gdzie mieściło się stanowisko straży ogniowej, która miała ostrzegać przed pożarem. Pierwotnie hełm wieży wieńczył herb miasta Leliwa. W XVIII wieku został on zastąpiony widoczną do dziś Pogonią, herbem książąt Sanguszków, dziedziców Tarnowa. W południe, z wieży rozlega się „Hejnał tarnowski” skomponowany przez Stanisława Rzepeckiego w 1972 roku. Niewątpliwą atrakcją turystyczną jest możliwość wejścia na wieżę i podziwiania panoramy Tarnowa.

Zegar

Najstarsza wzmianka o istnieniu zegara wieżowego pochodzi z początku XVI wieku, uległ on zniszczeniu podczas pożaru w 1663 roku. Pozostałością po nim są dzwony zegarowe obecnie eksponowane w Sali Pospólstwa. Zniszczony zegar zastąpiono nowym, czynnym do dziś, który jest najstarszym chodzącym zegarem wieżowym w Małopolsce.

Uwaga: wnętrza ratusza dostępne są dla osób głuchoniemych.