Już od ponad 120 lat, charakterystycznym elementem pałuckiego krajobrazu jest kolejka wąskotorowa, często ciągnięta przez zasapany parowóz. Dziś korzystają z niej głównie turyści, jednak na przełomie XIX i XX wieku Żnińska Kolej Powiatowa była głównym środkiem komunikacji w regionie,  przewożono nią płody rolne, towary, pocztę, natomiast do pracy, szkół i na targ dojeżdżali nią mieszkańcy Pałuk.

Okolice Żnina to dla twórców kolei trudny temat inżynieryjny. Specyfika terenu, liczne jeziora, wzgórza, często podmokły teren sprawiały, że budowa kolei normalnotorowej była w wielu przypadkach nierealna. Szybko więc XIX-wieczne, pruskie władze prowincji żnińskiej podjęły decyzję o zastosowaniu sprawdzonej już w Niemczech kolei wąskotorowej o prześwicie 600 mm. Już w 1894 roku oddano do użytku pierwsze odcinki łączące stolicę regionu Żnin z Rogowem i Ośnem oraz Gąsawą i Szelejewem. Powstał też szlak, którym przewożono towary do portu śródlądowego w Ostrówcach. W szczytowym okresie swego rozwoju kolejka, z zawrotną prędkością 20-25 kilometrów na godzinę, obsługiwała trasy o łącznej długości niemal 80 kilometrów. W żnińskiej lokomotywowni stacjonowało stale niemal 10 parowozów, sama zaś kolej powiatowa zatrudniała kilkadziesiąt osób, będąc tym samym jednym z największych pracodawców w regionie.

Kolej została wybudowana przez niemieckie wojska kolejowe z Berlina (II Regiment) w ramach ćwiczeń polowych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości sieć była nieustannie powiększana, korzystali z niej też Niemcy podczas II wojny światowej oraz PKP po ponownym zakończeniu działań wojennych. Regularne kursy trwały niemal do końca lat 60. Wtedy, niestety, wąskotorówkę zaczęły wypierać coraz powszechniejsze ciężarówki i autobusy, które przejęły przewóz większości towarów oraz pasażerów. Ostatecznie PKP zrezygnowała najpierw z kursów pasażerskich, później wygaszono też ruch towarowy. Na szczęście pozostawiono większość infrastruktury, co pozwoliło w połowie lat 70. na ponowne uruchomienie przewozów,  tym razem turystycznych na trasie Żnin – Wenecja – Biskupin – Gąsawa.

Jeszcze w 1994 roku kolejka dojeżdżała przez Wenecję do Rzymu, gdzie na placu buraczanym zorganizowany został festyn z okazji 100-lecia wąskich torów na Pałukach. Dziś pałucka ciuchcia, po wielu przekształceniach własnościowych jest oddziałem Muzeum Ziemi  Pałuckiej w Żninie i rokrocznie przewozi niemal 100 tysięcy pasażerów, będąc jednocześnie jedną z najbardziej rozpoznawalnych wizytówek regionu, zarówno w kraju, jak i za granicą. Wyjątkowe walory Żnińskiej Kolei Wąskotorowej oraz chęć współpracy z innymi operatorami (polskimi, niemieckimi, francuskimi, holenderskimi, brytyjskimi) docenione zostały w środowisku kolejarskim, które przyznało jej organizację największej na Starym Kontynencie imprezy – Europejskiego Zlotu Kolei Wąskotorowych w październiku 2017 roku.

www.muzeumznin.pl