Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią - Muzeum Okręgowe im. Stanisława Staszica w Pile

Muzeum Kultury Ludowej w Osieku obejmuje swoją działalnością północne rubieże Wielkopolski; gromadzi muzealia i obiekty architektury wiejskiej z terenu Krajny, Pałuk i Puszczy Noteckiej. O powstaniu muzeum w Osieku n. Notecią zadecydowało przypadkowe odkrycie archeologiczne w 1972 roku. Podczas pobierania piasku na cele budowlane, na wzgórzu morenowym w części Osieka nazywanej Praczem, odkopano wielokomorowy grób skrzynkowy z kilkunastoma popielnicami. Rozpoczęte potem prace wykopaliskowe, odsłoniły pochówki ciałopalne od wczesnej epoki żelaza do czasów wpływów rzymskich. W czasie badań, które trwały od 1972 do 1977 r. odkryto ogółem 581 pochówków, naczynia gliniane, stosy ciałopalne wyłożone warstwą kamieni, pojedyncze narzędzia, broń i ozdoby z brązu. Wykopaliskami objęto obszar 1,5 ha.

W 1974 roku ukonstytuował się społeczny komitet Budowy Rezerwatu Archeologiczno-Etnograficznego w Osieku nad Notecią. Po zakończeniu badań archeologicznych zbudowano trzy pawilony prezentujące pradziejowe znaleziska. Pod koniec lat 70. XX wieku zaczęto przenosić na teren muzeum ginące przykłady drewnianego budownictwa wiejskiego.

Po reformie administracyjnej Osiek nad Notecią znalazł się w województwie pilskim. W 1978 roku rodzący się skansen przejęło Muzeum Okręgowe w Pile. Po włączeniu skansenu w struktury Muzeum Okręgowego w Pile rozpoczął się nowy rozdział w historii osieckiego muzeum. Młody zespół pilskich muzealników, zbierający dopiero doświadczenie, stanął przed trudnymi zadaniami: dokończenia rozpoczętych prac w Rezerwacie, wyznaczenia dalszego kierunku rozwoju, stworzenia zbioru eksponatów i przygotowania ekspozycji etnograficznych. Rozwojem skansenu pokierował dalej etnograf Jan Niedźwiecki, późniejszy dyrektor Muzeum Okręgowego w Pile. W 1992 roku zmieniono nazwę Rezerwatu na Muzeum Kultury Ludowej.

Obecnie w muzeum znajduje się 28 dużych obiektów architektonicznych chałupy i zabudowania gospodarcze od XVIII do pocz. XX w., remiza z pocz. XX w., 3 wiatraki („koźlak”, „paltrak” i „holender”), kościół, kuźnia i tartak oraz przykłady tzw. małej architektury: kapliczki przydrożne, piece chlebowe, studnie i piwnica ziemna.

Do najcenniejszych obiektów przeniesionych na teren skansenu należą chałupy podcieniowe z przełomu XVIII i XIX wieku z Dźwierszna Wielkiego i Głubczyna (Krajna). Większość sprzętów wypełniających wnętrza pochodzi z przełomu XIX i XX wieku, muzeum posiada też unikatowe, pojedyncze eksponaty z XVIII wieku. W skansenie prezentowe są domostwa chłopskie, pomieszczenia gospodarskie, szkoła wiejska, warsztaty rzemieślnicze (kowala, szewca), sklep i karczma.

www.skansen-osiek.pl