W zrekonstruowanych wnętrzach "Wieży Ratuszowej" w przyziemiu znalazły się zbrojownia, piętro wyżej, natomiast na II kondygnacji - Ława Miejska - miejsce narad rajców miejskich oraz prowadzenia drobniejszych spraw sądowych - tzw. roków. Kolejne piętro zajmuje dziś skarbiec miejski z wagą mniejszą, poddasze kryje zaś zabytkowy mechanizm zegara.

Historia

W kronikach Jana Długosza można znaleźć m.in. notatkę o pożodze, która spustoszyła Żnin w roku 1447. Właśnie wtedy zapadła decyzja o budowie murowanego ratusza, którego wnętrza zapewniłyby bezpieczeństwo dokumentów miejskich – nadań, przywilejów, ksiąg rachunkowych. Ceglana baszta stanęła na środku największego placu Żnina, w południowej części miasta.

Budowę rozpoczęto od kondygnacji piwnicznej. Zgodnie z kanonami ówczesnej sztuki budowlanej – rolę fundamentu na podmokłym, bagnistym gruncie musiały pełnić potężne głazy. Dopiero na nich stawiano budynek. Ze względu na wysoki poziom wód gruntowych piwnica, zwana też sklepem, była umieszczona dość płytko, prawdopodobnie częściowo ponad poziomem gruntu. Musiało to być rozległe pomieszczenie, skoro nadano mu funkcję winiarni – miejsca, w którym składowano i prowadzono sprzedaż wina. Miejscowa legenda głosi, iż piwniczne wnętrza kryły również wejścia do dwóch tajemniczych korytarzy. Jeden z nich miał prowadzić w kierunku północnym i łączyć się z podziemiami klasztoru Dominikanów lub fary, kolejny – wiodący z kierunku południowym – miał stanowić tak zwaną „ucieczkę” i wyprowadzać poza mury miejskie, by w razie oblężenia umożliwić wysłanie umyślnego z prośbą o posiłki. Południowe wyjście miało znajdować się na brzegu Małego Jeziora, skąd ukrytą w wodzie (na stopę) groblą posłaniec mógł niezauważenie dostać się na drogę w okolicach Rydlewa. Czy korytarze faktycznie istniały? Przeprowadzone w 2009 roku badania georadarowe płyty żnińskiego rynku tego nie wykazały, na pozostałości nie natrafiono również podczas prowadzonych w 2011 roku prac ziemnych i archeologicznych.  Gdyby jednak średniowieczne przejścia wybudowano – ich twórcy musieliby być nie lada fachowcami – w bagnistym terenie budowa murowanych korytarzy była olbrzymim i niezwykle kosztownym wyzwaniem.

Po zakończeniu budowy, co prawdopodobnie nastąpiło (m.in. wskutek kolejnych pożarów, masowych pomorów i innych nieszczęść, które nie oszczędzały miasta) dopiero w roku 1494, wieża miała pięć kondygnacji i zakończona była platformą obserwacyjną zwieńczoną blankowanym murem. Ulokowanie jej w pewnej odległości od murów miejskich sprawiło, iż nie mogła być ona czynnym urządzeniem obronnym, jej wysokość umożliwiała jednak przegląd okolic miasta i szybką reakcję w przypadku pojawienia się zagrożenia. Czuwający na platformie obserwacyjnej strażnicy mieli też baczenie na porządek w mieście, jako jedni z pierwszych mogli też dostrzec pożar i zaalarmować mieszkańców Żnina.

Najważniejszym zadaniem wieży było zapewnienie bezpieczeństwa – zwłaszcza przed ogniem –  przechowywanych w jej wnętrzach akt miejskich. Baszta pełniła też funkcję reprezentacyjną i świadczyła o bogactwie mieszkańców Żnina. Ze względu na niezbyt dużą powierzchnię użytkową – stanowiła ona jedynie część rozległego ratusza miejskiego – urzędnicy zajmujący się administracją pracowali w drewnianym, prawdopodobnie trzypiętrowym budynku połączonym z basztą z gankiem na wysokości I piętra. Pamiątką po ganku jest znajdująca się we wnętrzach, na północnej ścianie, wnęka na pierwszym poziomie wieży. Z kolei na stwierdzenie, że drewniany budynek towarzyszący baszcie mógł mieć trzy piętra pozwala fakt, iż północna fasada wieży zupełnie pozbawiona jest otworów okiennych, nie ma też śladów po ich ewentualnym zamurowaniu. Oznaczać to może, że były one niepotrzebne, bowiem drewniany budynek i tak uniemożliwiłby dostęp światła dziennego. Drewniana część ratusza spłonęła najpewniej podczas najazdu szwedzkiego w 1656 roku. Ucierpiała wtedy też dość mocno sama wieża (choć niektóre źródła podają iż zniszczeń dokonał kolejny z pożarów, który wybuchł w 1692 roku). Faktem jest, że od tej pory wieża pełniła swą funkcję samotnie. Od tego też czasu datuje się określenie jej mianem „Wieży Ratuszowej”. Warto wspomnieć, że właśnie pod koniec XVII wieku baszta przybrała swój obecny kształt – odbudowując ją podjęto bowiem decyzję o likwidacji najwyższego poziomu, zmieniono też zwieńczenie na dach typu namiotowego z barokowym hełmem, który dotrwał do połowy XIX wieku. Pamiątką po militarnej wizycie Szwedów są też wkomponowane w mury wieży kamienne kule armatnie.

---