Obiekt otwarto z inicjatywy Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej oraz przemyskich fajkarzy i ludwisarzy. Mieści się w zabytkowej, późnobarokowej Wieży Zegarowej wybudowanej w latach 1775-1777, ośmiokondygnacyjnej, wysokiej na 38 metrów, z dwoma tarasami widokowymi.

Położenie wieży w centrum przemyskiej starówki sprzyja pełnieniu przez nią funkcji muzealnych. Zwłaszcza, że prezentowane tam zbiory są atrakcją turystyczną dla licznych odwiedzających Przemyśl wycieczek i indywidualnych turystów. Przemyśl co najmniej od 3. ćwierci XIX wieku był ośrodkiem produkcji fajek, tutaj też przeniosła się z Kałusza wytwórnia dzwonów rodziny Felczyńskich.

W jednym budynku, o ciekawej architekturze, mieszczą się interesująco zaaranżowane obie kolekcje, świadcząc o przemyskim rzemiośle. Ze względu na przeprowadzone w ostatnich latach prace remontowe, a także powiększenie kolekcji, ekspozycje fajek zostały zmodernizowane. Dokonano również niewielkich zmian w doborze dzwonków prezentowanych w gablotach.

Trudno „pogodzić” tak bardzo różne pod względem ekspozycyjnym obiekty: dużych rozmiarów dzwony i niewielkie, chociaż bardzo interesujące pod względem artystycznym  fajki. Poprzez wykorzystanie naturalnych atutów wnętrza dawnej dzwonnicy, chociażby konstrukcji zawieszeń, i wprowadzenie specjalnie zaprojektowanego sprzętu wystawienniczego, został osiągnięty efekt pewnej autentyczności i równocześnie muzealności.

Ekspozycje fajek zajmują kondygnację dolną i dwie górne, natomiast ludwisarstwo doskonale prezentuje się w szybie obejmującym  przestrzeń czterech następujących po sobie poziomów, począwszy od drugiego piętra. Na pierwszej przedstawiono niezmieniony od średniowiecza proces powstawania dzwonu, a na trzech kolejnych – dzwony i inne wyroby ludwisarskie. Większe dzwony zawieszone są w szybie wieży na specjalnym, stalowym rusztowaniu. Wśród nich zwracają uwagę wyroby z warsztatów gdańskich i toruńskich z XVII i XVIII wieku: Gerharda II Beningka (1625), Beniamina I Wittwercka (1721), Immanuela Wittwercka (1751) oraz Nicolasa Petersilge (1759). Z Przemyślem związane są dwa dzwony zdobione elementami herbu miasta: dzwon pochodzący z ratusza(?) fundowany przez burmistrzów Czehowicza i Grzybowskiego z roku 1740 i dzwon z roku 1878 odlany w obecności burmistrza Walerego Waygarta przez ludwisarza Jana Jaroszewskiego. Interesujący jest też pięknie zdobiony egzemplarz z Daromina koło Sandomierza, wykonany w roku 1935 przez Ludwika Felczyńskiego w Przemyślu, prawdopodobnie na zamówienie ówczesnego papieża, Piusa XI. Ekspozycje uzupełniają dokumenty i archiwalia dotyczące rodziny Felczyńskich, która od 1808 w Kałuszu, a od 1915 roku w Przemyślu, jest nieprzerwanie związana z ludwisarskim rzemiosłem. Obecnie dzwony Felczyńskich powstają w dwóch odlewniach przemyskich i w Taciszowie koło Gliwic. Na kolejnym piętrze prezentowane są dzwony okrętowe wypożyczone z Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku i Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.

Ekspozycje fajek, umiejętnie wkomponowane w architekturę Wieży, ulegają stopniowo modyfikacji, co ma związek  przede wszystkim ze znacznym powiększeniem kolekcji o zakupy i dary. Na pierwszym piętrze prezentowane są fajki ze zbiorów muzealnych. Niepozorne, lecz cenne ze względów historycznych, są gliniane fajki jednorodne, głównie ze słynnej  wytwórni Schlesis Fabrice w Zborowskiem, jak też „lulki”, czyli główki fajek złożonych; są to głównie tzw. „selmeczanki” (inaczej „szczawniczki”), fajki kawiarniane z Kolina koło Pragi oraz „stambułki”, a także wyroby z XIX i pocz. XX wieku określane mianem „galicyjskich”. Największą grupę stanowią artystyczne fajki z sepiolitu, które powstały w większości w XIX wieku na terenie ówczesnej monarchii austro-węgierskiej i w Niemczech. Interesujące są fajki porcelanowe, dekorowane motywami myśliwskimi i portretami pięknych kobiet. Z drewnianych szczególnie cenna jest unikalna główka w kształcie głowy tajemniczego zwierzęcia. Oddzielną grupę stanowią fajki myśliwskie, najczęściej nazywane „hubertówkami”. Interesującym dodatkiem są drobne sprzęty i akcesoria fajczarskie. Atrakcję turystyczną stanowią fajki wodne, czyli nargile.

Do niedawna ostatnią, siódmą kondygnację Wieży, zajmowała wystawa  prezentująca  współczesną artystyczną i produkcyjną fajkę przemyską. Obecnie na jej miejscu znajduje się nowa ekspozycja p.t. „Historia fajki przemyskiej”. Na tej wystawie dokonania działających obecnie wytwórców zostały zaprezentowane w kontekście historii tej gałęzi rzemiosła w Przemyślu.

Początki fajki w Przemyślu potwierdzone źródłowo sięgają, jak należy przypuszczać, początków 2. połowy XIX wieku. Potem, po krótkiej nieobecności tej gałęzi rzemiosła w naszym mieście, przemysł fajkarski odrodził się za sprawą przybysza zza południowej granicy, Wincentego Swobody (1876-1941) i trwa nieprzerwanie rozwijając się do czasów obecnych. Wytwórnia, o nazwie: Pierwsza Krajowa Wytwórnia dla wyrobów do palenia. Wyrób wszelkiego rodzaju cygarniczek, fajek i lasek wiśniowych Wincenty Swoboda,  w rękach rodziny pozostawała do końca wojny. Na przestrzeni 32 lat działalności Wincenty Swoboda wykształcił szereg uczniów i dał zatrudnienie wielu pracownikom. Z jego warsztatu wywodzą się najznakomitsi fajkarze przemyscy, w tym bracia Walatowie i Wiktor Winiarski, których uczniowie po dziś dzień kontynuują dzieło Mistrza.

Najzdolniejszym uczniem Swobody był Ludwik Walat (1907-1981). Od jego nazwiska do tej pory fajki wytwórców przemyskich zwyczajowo nazywane są „walatówkami”. Po śmierci Walata kontynuatorami dzieła fajkarskiego stali się, działający jeszcze do niedawna, jego dwaj uczniowie: Ryszard Kulpiński i Ryszard Filar. Obecnie w Przemyślu wytwarza artystyczne wrzoścowe fajki Bartłomiej Antoniewski, który kształcił się w warsztacie Filara, zaś drugi z jego uczniów, Tomasz Samsel, rozsławia przemyskie rzemiosło w Australii.

Uczniem Wincentego Swobody był także Wiktor Winiarski. Po śmierci Mistrza wspólnie ze Zbigniewem Mazurykiem założył firmę o nazwie „Beskid”; zatrudniał w niej Kazimierza Roga i Czesława Partykę, którzy później w znaczący sposób kontynuowali tradycje fajkarskie jako samodzielni wytwórcy. Od 1991 roku Róg pracował wspólnie ze Zbigniewem Bednarczykiem, który obecnie prowadzi własną pracownię; jest on także  animatorem wydarzeń kulturalnych związanych z fajką w Polsce i zagranicą. W warsztacie Mistrza Roga uczyli się też Mariusz i Artur Bednarczykowie, obecnie samodzielni producenci.  

Drugą przedwojenną firmą o profilu fajkarskim w Przemyślu była Pierwsza Polska Fabryka Fajek i Cygarniczek Jakuba Pollera (1897-1970). Powstała ona w 1924 roku, doskonale się rozwijała i wkrótce zaczęła stanowić poważną konkurencję dla wytwórni Wincentego Swobody. Poller nie zaprzestał działalności nawet podczas wojny, kiedy to kierował produkcją z dużym sukcesem z ukrycia.  Po wojnie prowadził wytwórnię ze zmiennym szczęściem  do śmierci w 1970 roku. W fabryce Pollera wykształciło się wielu znakomitych mistrzów fajkarstwa. Do lat 70. działała firma Józefa Wilka, z której wyłonił się czynny do niedawna zakład Jerzego Dudziaka i Stanisława Solarskiego. Do tej pory rodzinne tradycje wytwórstwa fajek po Pawle Worobcu, uczniu Pollera, podtrzymuje Henryk, obecnie z synem Mateuszem.

Poza wytwórcami, którzy wywodzą swój zawodowy rodowód od Mistrza Wincentego Swobody lub Mistrza Jakuba Pollera, w Przemyślu istniały i do tej pory są czynne warsztaty fajkarzy określanych mianem „samodzielnych”. Najwcześniejszy był zakład Kazimierza Sochackiego, który obecnie prowadzi  Tadeusz Poliński wraz z żoną Celiną. Przez krótki czas na rynku fajkarskim odnotowano firmy Józefa Misiuka i Mirona Chudio. W Przemyślu działa też  jedyny wytwórca fajek glinianych – Marek Parol.

Nowa ekspozycja została opracowana z wykorzystaniem dokumentów i realiów najwcześniej działających wytwórni oraz warsztatów i wytwórców kontynuujących najstarsze, dobre tradycje przemyskiego fajkarstwa.

Fajkarstwo należy do rzadkich zawodów. Przemyśl jest jedynym ośrodkiem wytwórstwa fajek profesjonalnych w Polsce. Przyjeżdżający do miasta turyści zainteresowani są także procesem technologicznym ich wyrobu.Nie zawsze możliwa jest wizyta w którejś z pracowni, stąd też na ekspozycji znalazł się przykładowy warsztat fajkarski, ze starymi sprzętami  i narzędziami.

Z Przemyślem nierozłącznie związane są fajki, które przywozili ze sobą obrońcy Twierdzy Przemyśl. Jak wykazały ostatnie badania, w sposób amatorski wytwarzano również fajki w obrębie umocnień.

Wystawa została opatrzona komentarzami zamieszczonymi na planszach.

Przedostatnia kondygnacja Wieży, otoczona tzw. dolnym tarasem, pełni funkcję sali wystaw czasowych.

Na szczycie Wieży znajduje się taras, który jest najwyższym punktem widokowym w centrum miasta. Można z niego podziwiać przede wszystkim architekturę starego Przemyśla, tworzącą unikalny w skali europejskiej zespół architektoniczno-krajobrazowy. Miasto opływa malowniczo San z trzema mostami łączącymi Stare Miasto z dzielnicą Zasanie, otaczają wzgórza z leżącymi na ich zboczach osiedlami, a w dali skupiska roślinności akcentują forty Twierdzy Przemyśl z I wojny światowej.

Patrząc od północnego wschodu w prawo, dostrzegamy kolejno m.in. barokowy kościół reformatów i dworzec kolejowy. Uwagę zwraca bożnica z początku XX w., zaś w bezpośrednim sąsiedztwie Muzeum Dzwonów i Fajek gmach dawnego Wyższego Greckokatolickiego Seminarium Duchownego. Zza wysokiego ceglanego muru widać neogotycką wieżę kościoła ss. karmelitanek, zaś niżej znajduje się kościół oo. karmelitów z 1. tercji XVII wieku. Przy ul. Franciszkańskiej znajduje się kolejna świątynia oo. franciszkanów z 3. ćwierci XVIII wieku, a na jego tyłach kościół pojezuicki, obecnie katedra greckokatolicka. Bliżej zwraca uwagę eklektyczny budynek, w którym mieści się Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. Nad rynkiem wznosi się dzwonnica katedralna z 1764 i 1907 r., zaś obok niej katedra z gotyckim prezbiterium. Ponad katedrą widać attyki baszt zamku kazimierzowskiego. Na północny zachód, u podnóża Wieży rozciąga się plac Berka Joselewicza, na którym staje nowy gmach Muzeum. Obrazu miasta dopełniają wieże cerkwi oo. bazylianów i oo. salezjanów po drugiej stronie Sanu. Widok ten utwierdza opinię, iż Przemyśl jest jednym z najpiękniejszych miast Polski.

www.mnzp.pl