Ta XIV-wieczna baszta była częścią systemu obronnego miasta, jako element wzmacniający prowadzącej do miasta Bramy Gdańskiej. Zbudowana z cegły, czterokondygnacyjna baszta, była wielokrotnie przebudowywana. Między innymi w 1893 roku zwężono z jednej strony jej dolną część aby poszerzyć przebiegającą obok ulicę.

W swej długiej historii Baszta Gdańska pełniła, oprócz funkcji budowli obronnej, rolę aresztu, kaplicy oraz mieszkania prywatnego. W okresie okupacji była więzieniem i miejscem, z którego wywożono aresztowanych Polaków na miejsce kaźni w Lesie Szpęgawskim.

W Baszcie Gdańskiej umieszczono stałą wystawę dotyczącą okupacji hitlerowskiej na ziemi starogardzkiej.

LEGENDY

Z basztą jest związane kilka legend:

Utrzymuje się, że w jej rejonie przekraczał w bród Wierzycę biskup Wojciech, kiedy w 997 roku podróżował przez te tereny do Gdańska.

Zachowała się również legenda o chłopach starogardzkich, zmuszonych do darmowej zwózki materiałów budowlanych do wznoszonej twierdzy. Pewnego dnia zbuntowali się i pouciekali do pobliskiego Lasu Szpęgawskiego, gdzie przyparci przez Krzyżaków, woleli wybrać śmierć w odmętach Jeziora Płaczewskiego niż oddać się w niewolę. Tych, którzy oprawcy zdążyli ująć, uwięziono w murach baszty Gdańskiej.

Z Krzyżakami związana jest jeszcze jedna historia. Podobno w dniu 8 grudnia 1461 roku zdobyli miasto tylko dlatego, że ktoś nocą uszkodził łuki, z których następnego dnia nie można było razić przeciwnika.

Również ze średniowiecza pochodzi legenda o młodziutkiej burmistrzance, która, pozbawiona możliwości wyjścia za mąż, skoczyła z najwyższego okna do wód Wierzycy.

CIEKAWOSTKI

• Baszta Gdańska miała bronić wjazdu do Starogardu od strony północnej, tj. od Gdańska (stąd jej nazwa). Miała też bronić przyległych do niej odcinków murów miejskich. Obowiązek ten spoczywał, ze względu na brak stałej obsady, na barkach cechu szewców i stąd jej druga nazwa – Szewska.
• W czasie pokoju Baszta Szewska mogła spełniać funkcję hejnalicy, z której rozlegał się przykładowo sygnał alarmu przeciwpożarowego czy trębacza, codziennie rano nawołującego do otwierania bram miejskich. Mogła – tak wynika z wilkierza z 1643 roku – być więzieniem
  i wartownią nocnej straży miejskiej.
• Utrzymuje się, że w Baszcie Gdańskiej przez pewien czas przechowywano skarbiec magistratu oraz kościoła św. Mateusza.
• W związku ze zniszczeniami kościoła św. Mateusza w wojnie ze Szwedami, Baszta Gdańska stała się katolicką “Kaplicą na Bramie” pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny.
• W Baszcie Szewskiej więziono po 22 lutym do drugiej połowy marca 1846 roku kilkunastu uczestników zbrojnego marszu na garnizon pruski w Starogardzie, w tym Floriana Ceynowę.
• Utrata funkcji obronnych przez Basztę Szewską w I połowie XIX wieku doprowadziła do tego, że w latach 1847-1912 przeszła ona jako mieszkanie w ręce prywatne.
• W dniu 12 września 1939 roku Baszta Szewska stała się filią starogardzkiego więzienia sądowego.
• W nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku w Baszcie Szewskiej zgwałcono, a następnie zamordowano kilkanaście młodych Polek.

muzeumstarogard.pl