W Muzeum Ziemi Złotowskiej znajdują się zbiory archeologiczne, historyczne i etnograficzne związane z miastem i okolicą, akcentujące przede wszystkim polskość Krajny Złotowskiej oraz walkę o język polski i tożsamość kulturową Ziemi Złotowskiej w czasie 173 lat niemieckiego panowania na tych terenach. Z powodu małej powierzchni ekspozycyjnej mniej niż polowa zbiorów jest udostępniona zwiedzającym.

Dziś muzeum nadal dokumentuje historię regionu, ale pełni też funkcję placówki naukowej i wystawienniczej. Tu można obejrzeć dzieła twórców profesjonalnych i nieprofesjonalnych, wystawy okolicznościowe i tematyczne, jak też zaopatrzyć się w literaturę regionalną z bogatej oferty.

Muzeum mieści się w zabytkowym XVIII-wiecznym domu szachulcowym. Jest to jeden z nielicznych zachowanych przykładów zabudowy szczytowej miasta, wpisany do rejestru konserwatorskiego.

Dział archeologiczny

Gromadzi zabytki kultury materialnej różnych epok i okresów, uzyskane w trakcie wykopalisk i badań ratowniczych (doraźnych) prowadzonych na terenie Złotowa i okolicy w okresie powojennym. Obecnie zbiory archeologiczne liczą około 500 zabytków. Zawiera typowe przedmioty i narzędzia pracy z poszczególnych epok, z których część można obejrzeć na wystawie stałej. Przez bogaty zbiór toporków kamiennych i krzemiennych reprezentowana jest epoka kamienia. Na uwagę zasługuje ich protoplasta: mezolityczny toporek wykonany z poroża jelenia(ok. VIII-VI/V tys. lat p.n.e.). Z wczesną epoką brązu łączone są zabytki krzemienne: grot, sztylet oraz sierp. Z późną epoką brązu związana jest siekierka brązowa pochodząca z Roska, gm. Wieleń. Formę odlewniczą oraz pozostałe 95 siekierek będące częścią wspomnianego skarbu można obejrzeć na ekspozycji archeologicznej w Muzeum Okręgowym w Pile. Na szczególną uwagę z tego okresu zasługuje znalezisko gromadne tzw. skarb brązowy z Okonka, w skład którego wchodzi 12 przedmiotów z brązu. Z wczesną epoką żelaza związane są groby skrzynkowe i znajdujące się w nich popielnice, identyfikowane archeologicznie z tzw. kulturą pomorską. O pobycie Gotów na Ziemi Złotowskiej świadczy zespół ozdób z gminy Zakrzewo oraz aleksandryjska moneta Hadriana. Okres średniowieczny reprezentują eksponaty pochodzące przede wszystkim z badań prowadzonych nad Jeziorem Miejskim, w miejscu gdzie znajdowało się grodzisko, a następnie zamek złotowski. Są wśród nich naczynia gliniane, żelazne groty i bełty oraz noże.

Dział historyczny

Muzeum posiada w swoich zbiorach szereg cennych eksponatów dokumentujących historię Złotowa i okolic od okresu staropolskiego do czasów współczesnych (archiwalia, ikonografię, ordery, odznaczenia i medale, monety, fotografie wybitnych złotowian, starodruki i rękopisy, wyroby rzemiosła artystycznego). Do najstarszych zabytków należą: przywilej Anny Działyńskiej dla arendarza złotowskiego z 1764 r. oraz księga uwłaszczenia chłopów polskich w Buntowie z 1856 r. Zagadnienie wcześniejszej historii regionu uzupełniają dzieła sztuki, a mianowicie portrety: A. K. Grudzińskiego, wojewody poznańskiego z okresu wojen szwedzkich i jego żony Marianny oraz wójta z Tarnówki z 1791 r. Bogato reprezentowana jest rzeźba sakralna z połowy XVIII wieku, pochodząca m.in. z kościołów w Radawnicy i Kamieniu.
Szczególnie wiele eksponatów dotyczy walki o utrzymanie polskości Pogranicza w latach 1922-1939. Są to materiały archiwalne, dokumenty, legitymacje, fotogramy z imprez organizowanych przez Związek Polaków w Niemczech. Wiele eksponatów dotyczy szkolnictwa polskiego w okresie międzywojennym - zdjęcia archiwalne uczniów i nauczycieli katolickich szkół polskich, świadectwa szkolne. Uzupełnieniem jest prasa polonijna: „Polak w Niemczech”, „Młody Polak w Niemczech”, ”Gazeta Olsztyńska” oraz dziennik V Dzielnicy – „Głos Pogranicza i Kaszub”. Zbiory poszerzają harcerskie dokumenty, emblematy, fotogramy, publikacje dla harcerzy, potwierdzające bardzo aktywną działalność harcerstwa polskiego w Niemczech.
31 stycznia 1945 roku, po 173 latach obcego panowania Złotów powrócił do Macierzy. Muzeum posiada szereg dokumentów związanych z tym wydarzeniem oraz materiały dotyczące IV dywizji Wojska Polskiego.

Dział etnograficzny

Obejmuje zabytki kultury materialnej rodzimych i napływowych grup etnicznych, wyroby rzemiosła wiejskiego, odzież, współczesną sztukę ludową i amatorską. Wśród wielu eksponatów działu etnograficznego, na uwagę zasługuje malowana skrzynia wianowa z 1799 roku. Prócz tego licznie reprezentowane są: zydle, masielnice, kołowrotki, ceramika, ławy, skrzynie, drewniane dzieże i koponki, szczotki do czesania lnu i gremplowania wełny, żelazka, święte obrazy, duża ilość urządzeń i narzędzi rolniczych. Do ciekawszych eksponatów z tego zakresu należą: drewniane radło płozowe z połowy XIX wieku, zestaw narzędzi do kopania torfu, korzec do zboża, drewniane łopaty i szufle do zboża. Muzeum posiada szereg sieci i więcierzy oraz igliczek do ich wykonywania, ościeni itp.

Bogato reprezentowana jest sztuka ludowa. Przede wszystkim wyróżnia się rzeźba, która posiada na Krajnie bogate tradycje. Szczególnie interesujące są rzeźby: Chrystysa Zmartwychwstałego i Chrystusa Ukrzyżowanego – obydwie z połowy XVIII wieku, a wykonane przez nieznanych rzeźbiarzy, „Pieta” z przełomu XIX i XX wieku wykonana przez Jana Frelka z Buczka oraz świątki Piotra Kuicha z Czernic z początku XX wieku. Obok wymienionych bogato reprezentowana jest współczesna rzeźba ludowa: postacie świątków, szopki i sceny rodzajowe z życia ludności wiejskiej. Są to prace Alfonsa Senski, Henryka Winiarskiego, Brunona Bzówki, Bronisława Suchego. Bogato zdobiono płaskorzeźbą niektóre przedmioty codziennego użytku, a przede wszystkim: foremki do pieczywa obrzędowego (złotowskich pierników gwiazdkowych) i foremki do masła.
Haft, podobnie jak rzeźba, posiada na Krajnie swe bogate tradycje. W zbiorach muzeum znajduje się szeroka gama wzorów krajeńskich nawiązujących do motywów regionu kaszubskiego. Dział etnograficzny dysponuje elementami krajeńskiego stroju kobiecego, m.in. kaftan, spódnica, spódnik (halka), płaszcz ślubny, zapaska.

www.muzeum-zlotow.pl