Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie opiekuje się świadectwami pamięci o królu Janie III i istniejącym od 1805 r. muzeum Stanisława Kostki Potockiego. Udostępniając je publiczności, nowocześnie edukuje o czasach obu patronów i kultywuje wartości tradycji staropolskiej. Kształtuje postawy obywatelskiej i patriotycznej odpowiedzialności za dziedzictwo narodowe kulturowe i przyrodnicze.

Muzeum wilanowskie jest najstarszym polskim muzeum sztuki. Zostało założone w 1805 roku z inicjatywy ówczesnych właścicieli Aleksandry i Stanisława Kostki Potockich. Kolejni właściciele z rodu Potockich, a następnie Branickich udostępniali nieprzerwanie wilanowskie zbiory. W 1877 roku spopularyzowało je wydawnictwo Hipolita Skimborowicza i Wojciecha Gersona „Wilanów. Album widoków i pamiątek...”; w 1893 roku wydano zaś przewodnik po pałacu w Wilanowie i jego kolekcji.

Po drugiej wojnie światowej, na mocy reformy rolnej, majątek wilanowski przeszedł na własność państwa. Od końca lat 40. aż do połowy lat 50. rewindykowano zbiory z terenów Niemiec, Austrii i ZSRR. Od 1954 roku w pałacu i parku rozpoczęły się szeroko zakrojone prace rewitalizacyjne. Przyjętym wyznacznikiem było odwołanie się do epoki Jana III i barokowych dekoracji, tam, gdzie tylko było to możliwe. Uroczystego otwarcia pałacu w Wilanowie jako oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie dokonano 10 września 1962 roku; dwa dni później, w rocznicę odsieczy wiedeńskiej, pałac udostępniono publiczności. W latach 70. XX wieku liczba odwiedzających pałac i ogrody wilanowskie sięgnęła 400 tysięcy osób rocznie. W 1983 roku w Wilanowie z okazji 300. rocznicy odsieczy wiedeńskiej zorganizowano jubileuszową wystawę „Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze”.

W 1995 roku Muzeum Pałac w Wilanowie stało się niezależną od Muzeum Narodowego instytucją, podległą Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Rok później zorganizowano wystawę w 300. rocznicę śmierci Jana III – „Tron pamiątek”. Od początku XXI wieku ruszyły wielkie prace rewitalizacyjne obejmujące zarówno fasady i wnętrza pałacu, jak i teren parku i pałacowego przedpola. Większość prac finansowana była ze środków Unii Europejskiej i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 2006 roku Muzeum Pałac w Wilanowie jest członkiem ARRE – Stowarzyszenia Europejskich Rezydencji Królewskich.

Muzeum regularnie organizuje wystawy czasowe, konferencje i seminaria naukowe, prowadzi badania naukowe, wydaje książki naukowe i popularnonaukowe, organizuje zajęcia edukacyjne poświęcone zarówno wartościom kulturowym, jak i przyrodniczym wilanowskiej rezydencji. Na wortalu muzeum, będącym wielkim repozytorium wiedzy i zasobów edukacyjnych, znajduje się kilka tysięcy artykułów przybliżających historię i kulturę Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Muzeum wprowadza również nowe technologie, ułatwiające gościom zwiedzanie.

Historia Pałacu

Król Jan III nabył posiadłość Milanów w 1677 roku. Z jego inspiracji i pod jego czujnym okiem w kolejnych latach powstał tu barokowy pałac, wznoszony pod kierunkiem Augustyna Wincentego Locciego. Wokół pałacu założono wspaniałe ogrody, folwark z budynkami gospodarczymi oraz zwierzyniec. Wilanowska rezydencja, położona w pobliżu Warszawy, zapewniała Janowi III i jego rodzinie wytchnienie, równocześnie była na tyle blisko Zamku Królewskiego – oficjalnej siedziby króla, Sejmu i Senatu, że monarcha nie tracił kontroli nad biegiem zdarzeń.

Za czasów Jana III pałac składał się z korpusu z galeriami ogrodowymi i wieżami, poprzedzonego dwudzielnym dziedzińcem. We wnętrzach na szczególną uwagę zasługiwały dekoracje antykamer i sypialń króla i królowej, w których nadworny malarz Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemiginowski wymalował na plafonach cykl czterech pór roku. Pomieszczenie królewskiej biblioteki zdobił piękny wystrój malarsko-sztukatorski, a w galeriach ogrodowych można było podziwiać freski przedstawiające pochodzącą ze starożytności historię Amora i Psyche. Wszystkie te dekoracje szczęśliwie zachowały się do dnia dzisiejszego.

Skrzydła boczne pałacu zostały zbudowane z inicjatywy kolejnej właścicielki Wilanowa, Elżbiety Sieniawskiej, według projektu Giovanniego Spazzia w latach 1720-1729. Sieniawska zdecydowała się na nawiązanie do architektury korpusu pałacu, pochodzącego z czasów Jana Sobieskiego, dzięki czemu cała kompozycja stanowi tak harmonijną całość. We wnętrzach powstało wiele nowych dekoracji sztukatorskich i malarskich, a te z czasów króla Jana III zostały pieczołowicie odrestaurowane.

W ostatniej ćwierci XVIII wieku ówczesna właścicielka Izabela Lubomirska zleciła architektowi Szymonowi Bogumiłowi Zugowi zbudowanie wokół dziedzińca budynków Kordegardy, Kuchni i Łazienki. Mimo, iż prezentują one już styl wczesnoklasycystyczny, ich elegancka architektura znakomicie współgra z barokowym pałacem. Również z polecenia Lubomirskiej południowa część ogrodu została przekształcona w stylu angielsko-chińskim.

Izabela Lubomirska przekazała posiadłość córce Aleksandrze i jej mężowi Stanisławowi Kostce Potockiemu. Z ich inicjatywy w 1805 roku w pałacu wilanowskim otwarto muzeum, dostępne dla ludzi wszystkich stanów. Kolekcja dzieł sztuki, zapoczątkowana już przez Jana III i powiększona przez kolejnych właścicieli, została wzbogacona zakupami Potockich. W pałacu wilanowskim prezentowano zarówno apartamenty królewskie Jana III i Marii Kazimiery wraz z pamiątkami po rodzinie Sobieskich, jak i znakomitą kolekcję sztuki europejskiej, polskiej i orientalnej. Znalazły się w niej wybitne przykłady malarstwa (dzieła m.in. Lucasa Cranacha, Jana Lievensa, Petera Paula Rubensa, Pompea Batoniego, Angeliki Kaufmann, Antona Graffa), waz antycznych, porcelany oraz rzemiosła artystycznego, a także niezwykle interesujące zbiory przedmiotów pochodzących z krajów azjatyckich . Perłą zbiorów do dziś pozostaje „Portret konny Stanisława Kostki Potockiego” Jacquesa-Louisa Davida – jedyne dzieło wielkiego malarza w zbiorach polskich.

Z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego przekształcono rozciągający się na północ od pałacu ogród w stylu angielskim. W XIX wieku powstały w nim m.in. stylizowana na orientalną Altana Chińska, Most Rzymski łączący ogrody z wyspą, czy inspirowany architekturą średniowieczną budynek Pompowni. Na przeciwległym brzegu Jeziora Wilanowskiego powstało założenie ogrodowe Morysin. W XIX wieku przy południowym skrzydle pałacu założono piękny ogród różany, nawiązujący do form neorenesansowych. Dekoracje ogrodu włoskiego na tarasie górnym i dolnym zachowały charakter, jaki nadał im Jan III.

W XIX wieku prace przy pałacu koncentrowały się głównie na przebudowie wnętrz i dostosowaniu ich do funkcji muzealnych i mieszkalnych. W połowie tego stulecia północną elewację północnego skrzydła przebudowano w stylu neorenesansowym. Nieustająco powiększano również kolekcję sztuki. Ostatnim rodem arystokratycznym posiadającym Wilanów przed drugą wojną światową byli Braniccy.

Po drugiej wojnie światowej pałac wilanowski przeszedł na własność państwa, po szeroko zakrojonych pracach konserwatorskich został otwarty dla publiczności w 1962 roku jako oddział Muzeum Narodowego w Warszawie. Od 1995 roku jest to samodzielna instytucja podległa Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na początku XXI wieku przeprowadzono kompleksowe prace rewitalizacyjne fasad pałacu, najcenniejszych wnętrz (m.in. apartamentów królewskich, Pokoi Chińskich i Myśliwskich) oraz ogrodów, wraz z terenem przedpola.

www.wilanow-palac.pl