Willa Koliba – pierwszy dom w stylu zakopiańskim wybudowany według projektu Stanisława Witkiewicza – położona jest przy ulicy Kościeliskiej, najstarszej ulicy Zakopanego, gdzie co krok spotykamy zabytkowe domy i zagrody góralskie. To otoczenie łatwiej pozwala zrozumieć ideę Stanisława Witkiewicza.

Gdy w Zakopanem w drugiej połowie XIX wieku zaczęła się pojawiać, tak jak w wielu uzdrowiskach krajowych, architektura w stylu szwajcarskim czy tyrolskim, stało się dla Witkiewicza jasne, że aby uchronić Podhale od obcych stylowo budowli, należy stworzyć styl wyrosły z zastanej sztuki budowania. Batalię o styl toczył Witkiewicz na łamach prasy. W swoich reportażach i artykułach nawoływał do wykorzystywania motywów miejscowych we wznoszonych przez „panów” i „gości” willach.

W tym czasie rozmiłowany w góralszczyźnie kolekcjoner Zygmunt Gnatowski, ziemianin z Jakimówki na Ukrainie, zapragnął wybudować sobie dom letni w Zakopanem. Początkowo miała to być góralska chałupa. Witkiewiczowi udało się jednak namówić Gnatowskiego, aby wybudował willę w stylu zakopiańskim. Kolibę (nazwa koleba oznacza rodzaj szałasu pasterskiego) budowali w latach 1892/93 miejscowi budarze. Jej wnętrze było również stylowo wyposażone w meble i sprzęty, a także specjalnie zaprojektowane piece kaflowe, karnisze, zasłony, a nawet drobne przedmioty kowalskie, jak klamki i wykładki zamków.

Pierwotnie Koliba wyglądała inaczej niż dzisiaj – w 1901 r. Gnatowski dobudował od strony zachodniej potężne skrzydło, które przekształciło zamysł Witkiewicza przez zmianę bryły budynku. Zygmunt Gnatowski zmarł w roku 1906 w rodzinnej Jakimówce. Nie pozostawił spadkobierców i Koliba została sprzedana. Kolekcja etnograficzna – którą Gnatowski umieścił w tzw. góralskiej izbie Koliby – zgodnie z jego ostatnią wolą, znalazła się w Muzeum Tatrzańskim.
Kolejni właściciele, zmieniający się kilkakrotnie, nie doceniali wartości tego obiektu i nie dbali o jego stan. W roku 1935 dom został kupiony na licytacji przez Kolejowe Przysposobienie Wojskowe. Nowy właściciel kupił willę z zamiarem urządzenia w niej domu wypoczynkowego. W trakcie prac remontowych i adaptacyjnych rozebrano większość zabytkowych pieców, zmieniono stylowe unikatowe podłogi, także wystrój elewacji, a we wnętrzu pojawiły się motywy charakterystyczne dla art deco.

W czasie okupacji willa była siedzibą Hitlerjugend i przetrwała ten okres bez zniszczeń. Po wojnie była kolejno domem wypoczynkowym a później, do grudnia 1981 r., domem dziecka. W roku 1984 Muzeum Tatrzańskie wykonało remont zabezpieczający opuszczonego domu, a w roku 1987 przystąpiło do remontu konserwatorskiego, następnie do urządzania wnętrz willi. Sto lat bez mała po wybudowaniu „Koliby” w grudniu 1993 r. otwarto w niej Muzeum Stylu Zakopiańskiego. Muzealne wnętrza aranżował Władysław Hasior.

Muzeum Stylu Zakopiańskiego jest jedynym w Polsce miejscem, gdzie można poznać historię i dokonania pierwszej teoretycznie opracowanej i praktycznie realizowanej koncepcji polskiego stylu narodowego, opartego na budownictwie i zdobnictwie górali podhalańskich.

Koliba otwiera krótką, bo zaledwie dwudziestoletnią historię stylu zakopiańskiego. Po Kolibie Witkiewicz zaprojektował jeszcze kilka drewnianych, utrzymanych w typie willi-pensjonatu zakopiańskich domów, w tym najpiękniejszy z nich dom „Pod Jedlami”. Projektował również meble, różne przedmioty codziennego użytku i część wyposażenia kościoła parafialnego p.w. Najświętszej Rodziny. Jego autorstwa jest projekt kaplicy p.w. Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce, a według ostatnich już planów artysty, rysowanych w 1913 r., wybudowany został murowany gmach główny Muzeum Tatrzańskiego.

muzeumtatrzanskie.pl