Tradycje muzealnictwa w Suwałkach sięgają lat 1907-1908, kiedy to przy Szkole Handlowej zaczęto organizować Muzeum Ziemi Suwalskiej, którego otwarcie nastąpiło w czerwcu 1909 r. W czasie I wojny światowej zbiory przewieziono do Rosji. Muzeum o tej samej nazwie powstało po raz kolejny w 1956 roku jako placówka społeczna. W dwa lata później zostało upaństwowione. Po powstaniu województwa suwalskiego, Muzeum Ziemi Suwalskiej przekształciło się w 1975 roku w Muzeum Okręgowe w Suwałkach. Od 1.01.1999 roku podlega suwalskiemu powiatowi grodzkiemu. Muzeum mieści się w zabytkowym budynku dawnej Resursy Obywatelskiej wzniesionym w latach 1912-1913.

Strukturę suwalskiego muzeum tworzą następujące działy merytoryczne: archeologiczny, etnograficzny, historyczny, dokumentacji historii najnowszej, geologiczny, historii sztuki, kultury literackiej Suwalszczyzny oraz promocji i upowszechniania. Dział Archeologiczny prowadzi szeroko zakrojone badania nad pradziejami Suwalszczyzny i wschodnich Mazur. Posiada w swoich zbiorach bogatą kolekcję zabytków z epoki kamienia oraz związanych z kulturami bałtyjskimi od wczesnej epoki żelaza po wczesne średniowiecze. Dział Etnografii prowadzi badania oraz gromadzi zabytki kultury ludowej z terenów Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego. Na uwagę zasługują zbiory tkactwa, sztuki ludowej, plastyki obrzędowej oraz wytwory tradycyjnych rzemiosł ludowych. Zbiory Działu Geologii oparte w dużej mierze na darach, zawierają okazy skał narzutowych i skamieniałości z terenu Suwalszczyzny. Dział Historii kolekcjonuje muzealia dokumentujące historię regionu, przede wszystkim XIX wieku i okresu międzywojennego. Powojenną historię miasta i regionu dokumentuje Dział Dokumentacji Historii Najnowszej. Na zbiory Działu Sztuki składają się niezwykle cenne dzieła malarstwa, rzeźby i sztuki użytkowej XVIII-XX wieku. Znajduje się tu jedna z największych w kraju kolekcji obrazów i szkiców Alfreda Wierusza-Kowalskiego, obrazy między innymi Jacka Malczewskiego, Juliana Fałata, Chrystiana Breslauera, Teodora Axentowicza, Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz zbiory porcelany miśnieńskiej i secesyjnych szkieł Galee. Celem Działu Kultury Literackiej Suwalszczyzny jest otoczenie opieką spuścizny i pamiątek związanych z literaturą, jej twórcami, a także z szeroko pojętym życiem literackim na Suwalszczyźnie i północno-wschodniej Polsce. Dział Promocji i Upowszechniania oprócz obsługi wystaw prowadzi cieszące się dużą popularnością wśród dzieci i młodzieży lekcje muzealne z zakresu archeologii, etnografii, sztuki i historii regionu.

Muzeum Okręgowe w Suwałkach udostępnia zwiedzającym następujące wystawy stałe: „Alfred Wierusz – Kowalski 1849-1915”(malarstwo), „Na dziejowym trakcie”- wystawa historyczna, „Najstarsze dzieje. Suwalszczyzna i Wschodnie Mazury od schyłku epoki lodowej do upadku Jaćwieży” – wystawa archeologiczna.

Od kilku lat muzeum jest organizatorem dwóch dużych imprez plenerowych popularyzujących historię regionu: Warsztaty Archeologii Eksperymentalnej, Jaćwieski Festyn Archeologiczny w Szwajcarii, w rejonie „Cmentarzyska Jaćwingów, przybliżającego najstarsze dzieje Suwalszczyzny i „Pikniku Kawaleryjskiego. Dni Kawaleryjskie w Suwałkach.” propagującego kawaleryjskie tradycje miasta. Placówka jest także wydawcą wielu publikacji z zakresu swojej działalności oraz organizatorem sesji naukowych i popularnonaukowych.

Muzeum Okręgowe w Suwałkach posiada oddział – Muzeum im. Marii Konopnickiej. Jego siedzibą jest zabytkowy budynek, położony przy ul. Kościuszki 31. W budynku tym, w 1842 roku urodziła się sławna, suwalska poetka.

muzeum.suwalki.pl