Apteka „Pod Łabędziem” została założona już w 1853 r. W 2003 r. powstało tu, staraniami Bartłomieja Wodyńskiego, prywatne muzeum farmacji. W 2017 r.  zbiory apteczne stały się częścią kolekcji Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Na czas remontu dawne muzeum zostało zamknięte celem przystosowania pomieszczeń przy Gdańskiej 5 do stworzenia nowej ekspozycji. Po opracowaniu naukowym przez nowopowstały Dział Historii Medycyny i Farmacji MOB zgromadzone eksponaty są udostępnione zwiedzającym. Są wśród nich m. in. akcesoria do wytwarzania leków, utensylia medyczne, pokaźny księgozbiór, a także unikalne w skali kraju laboratorium galenowe z przełomu XIX i XX w.

W pomieszczeniach zachowały się także oryginalne meble, które nadały ekspozycji autentyczny charakter. Klienci dawnej apteki z pewnością pamiętają zdobiące wnętrze liczne figurki łabędzi; Muzeum prowadzi starania w kierunku wykupienia również tego, będącego obecnie w depozycie, fragmentu kolekcji.

Przystosowanie wnętrz przy Gdańskiej 5 do wymogów stawianych placówkom wpisanym do rejestru muzeów nie było prostym przedsięwzięciem, obiekt wymagał gruntownej przebudowy. Mimo tych trudności, Muzeum od początku dążyło jednak do tego, aby zaprezentować kolekcje, wykorzystując czas oczekiwania na otwarcie Apteki twórczo i owocnie. Muzealni edukatorzy przygotowali bogatą ofertę zajęć dla dzieci i młodzieży związaną z farmacją, ze szczególnym uwzględnieniem wielowymiarowego charakteru apteki. Dawniej było to przecież miejsce nie tylko wytwarzania i sprzedawania lekarstw, ale także produkcji świec, perfum czy marcepanu. Również te spotkania w formie warsztatów i pokazów odbywają się obecnie w w przestrzeni Apteki pod Łabędziem.

Apteka pod Łabędziem, podobnie jak dawniej Muzeum Farmacji, jest obiektem Szlaku Wody Przemysłu i Rzemiosła TeH2O w Bydgoszczy. Bogata historia tego miejsca, interesująca nie tylko ze względu na cenne zbiory, ale także historie osób zaangażowanych w jego powstanie i rozwój, idealnie wpisują się w szlakową ideę: podkreślenie „splecenia ze sobą losów bydgoszczan – rzemieślników, przedsiębiorców, społeczników – z rozwojem lokalnego przemysłu i rzemiosła”.

Warto podkreślić, że Muzeum, tworząc nowy oddział, zdecydowało się silnie podkreślić tradycję tego wyjątkowego miejsca. Zieleń logotypu nawiązuje do dobrze znanego bydgoszczanom dawnego szyldu, a nazwa w syntetyczny sposób odwołuje się do ponad 150-letniej historii apteki w tym miejscu.

Historia Apteki

27 grudnia 1853 r. Constantin August Mentzel uzyskał koncesję na założenie trzeciej w Bydgoszczy apteki – po aptece „Pod Złotym Orłem” i aptece „Pod Czarnym Orłem”, (później „Pod Niedźwiedziem”) – przy ul. Gdańskiej 5. Obok utworzono ogród roślin leczniczych, które wykorzystywano w aptece. Aptekę odziedziczył syn Constantina, Hugo Albert. Prawdopodobnie powstało wówczas laboratorium galenowe.

W 1895 r. nowym właścicielem apteki został Alfred Jacob. W latach 1905-1916 do spółki należał Henryk Warszawski. W 1909 r. Jakob przeprowadził przebudowę kamienicy. Architekt Rudolf Kern zaprojektował północne skrzydło i nową fasadę, a ogród roślin leczniczych przeniesiono na tył posesji. W 1923 r. Jacob przyjął do spółki Brunona Kazimierskiego, który był jednocześnie właścicielem drogerii „Pod Łabędziem”, funkcjonującej obok apteki. W 1932 r. Brunon Kazimierski został jedynym właścicielem interesu.

Apteka działała również podczas II wojny światowej. Kazimierski opowiedział się wówczas po stronie niemieckiej i zmienił nazwisko na Kalten. Kiedy na początku 1945 r. do Bydgoszczy zbliżała się Armia Czerwona, Kalten opuścił aptekę i uciekł na zachód. W momencie jego wyjazdu apteka była dobrze zaopatrzona w niemieckie leki, dlatego ważne było szybkie wznowienie jej działania. Przez krótki czas po wojnie w laboratorium produkowano maści, nalewki, leki przeciwgrypowe, a nawet tabletki z witaminą C.

W latach 1945-1948 r. aptekę dzierżawił mgr farm. Henryk Kowalewski. Następnie apteka przeszła pod zarząd Zjednoczonych Aptek Społecznych w Warszawie, a jej nowym kierownikiem został mgr farm. Tadeusz Kalinowski, który w 1950 r. poszerzył lokal apteki o drogerię. Apteka straciła wtedy swoją nazwę, zyskując miano Apteki Społecznej o numerze 39.

W latach 60. XX w. apteką kierowała mgr farm. Janina Majewska, a jej zastępcą była mgr farm. Łucja Wachowska. W 1976 r. aptece nadano nowy numer 09-011. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku doszło do gruntownego remontu apteki. Na zapleczu lokalu urządzono nowoczesne pomieszczenia szkoleniowe z pracownią mikrobiologiczną, pracownią do szkoleń z aseptycznego przyrządzania leków oraz pokój seminaryjny. Frontową część lokalu podzielono na izbę ekspedycyjną, nowoczesną recepturę, hol i pokój kierownika. Oprócz tego w aptece funkcjonowały: magazyn tabletek, biuro, pokój socjalny, zmywalnia, węzeł sanitarny oraz piwnice. Nienaruszone zostało jedynie laboratorium galenowe, które zachowano na pamiątkę.

W 1971 r. kierownikiem apteki została mgr farm. Wachowska. W latach 80. XX w. istnienie apteki zostało zagrożone przez działalność kierownika księgarni „Współczesnej”, który chciał zlikwidować aptekę i pozyskać jej lokal na cele księgarskie. W jej obronie stanęła mgr farm. Wachowska, a także pacjenci.

Aptekę udało się ocalić, ale nad jej tylną częścią dobudowano piętro na potrzeby „Współczesnej”. W wyniku tej zmiany zamurowano świetlik znajdujący się w suficie laboratorium galenowego, na zawsze pozbawiając go światła dziennego.

30 października 1990 r. apteka została wykupiona przez mgr farm. Łucję Wachowską, mgr farm. Danutę Kośmider i mgr farm. Bartłomieja Wodyńskiego. Spółka istniała do 2003 r. W tym samym roku, z okazji 150-lecia istnienia apteki, Bartłomiej Wodyński otworzył na zapleczu apteki prywatne Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem”.

W 2017 r. apteka i muzeum zakończyły działalność, a ponad 7 tys. muzealiów dzięki dotacji celowej Urzędu Miasta Bydgoszczy zakupiło Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W zbiorach można wyodrębnić następujące zespoły: naczynia recepturowe, moździerze, wagi, sprzęt laboratoryjny, meble apteczne, druki i dokumenty o tematyce farmaceutycznej i lekarskiej, opakowania na leki, pocztówki z wizerunkami aptek oraz utensylia medyczne.

Autor tekstu: Gabriela Frischke

www.muzeum.bydgoszcz.pl