Barbakan powstał w samym końcu wieku XV (1498-1499) i był najmocniejszym elementem rozbudowywanych przez wieki fortyfikacji miasta Krakowa. W Kodeksie Baltazara Behema zachowała się informacja, że kamień węgielny pod jego budowę położył sam król polski Jan Olbracht. O jego zaangażowaniu niech świadczy także fakt, że król osobiście interesował się postępującymi pracami, a i pieniędzy nie szczędził. Pośpiech w realizacji zamierzenia był wskazany, gdyż rosło w tym okresie zagrożenie dla państwa polskiego ze strony Wołochów, Tatarów i Turków. W swych grabieżczych wyprawach sięgali oni aż do granic Małopolski.

Barbakan jest niezwykłym zabytkiem architektury obronnej. Został zbudowany na planie niepełnego koła, w proporcji 6/10 i pierwotnie był połączony z Bramą Floriańską specjalną szyją. Jego średnica wewnątrz murów wyniosła 24,4 m, zaś po ich stronie zewnętrznej było to już ponad 30 m. Kiedyś otaczała go półkolista fosa o szerokości 26 m i głębokości dochodzącej do 6 m. Z czasem, w wyniku rozbudowy miasta, została ona zasypana. Podziemną część obiektu stanowił sklepiony chodnik. Prowadził on do specjalnych furt, które pozwalały członkom załogi, poprzez wodę fosy, wydostawać się z fortecy. Chodnik ten nie obiegał całej budowli. Składał się z dwóch odcinków. Długość zachodniego przekraczała 10,5 m, zaś wschodniego – 12,5 m. Ściany Barbakanu postawiono niezwykle solidnie i z dużą znajomością sztuki budownictwa. W myśl jej zasad do dawnego poziomu wody w fosie wykonane były one z kamieni wapiennych. Połączono je ze sobą wapienną zaprawą murarską. Cała budowla powyżej poziomu wody została wykonana z dobrze wypalonej cegły. Mury na całej wysokości były odporne na ogień artyleryjski. Ich grubość wahała się od ponad 3 m do ok. 45 cm. Stanowiły solidną osłonę dla członków załogi broniącej się fortecy.

Barbakan miał cztery kondygnacje strzelnic rozmieszczonych w szachownicę. Były one przystosowane do użycia ręcznej broni palnej. Ich liczba zamykała się w 130. Gęstość rozmieszczenia strzelnic zapewniała pełne pokrycie ogniem terenu przedpola. Od 1566 r. naczelnym zadaniem Barbakanu stała się obrona dostępu do Arsenału Miejskiego (został on wzniesiony w latach 1565–1566 przez architekta miejskiego Gabriela Słońskiego). Budowlę wieńczyły machikuły, czyli wysunięte przed lico ganki z otworami w podłodze, przez które wylewano na nieprzyjaciela stopiony ołów, wrzący olej i miotano pociski. Koroną machikuł było siedem wieżyczek obserwacyjnych, na przemian okrągłych i ośmiobocznych, do których można było się dostać tylko przy użyciu drabin.

W Barbakanie znajdowała się jedna z głównych bram miasta, zwrócona w stronę Kleparza i ułożona na zachód względem przejazdu przez Bramę Floriańską o kąt ok. 30 stopni. Kiedyś biegł od niej nad fosą most, częściowo zwodzony, wsparty na kamienno-ceglanych filarach.

Barbakan był położony przy tzw. Drodze Królewskiej. Biegła ona od Kolegiaty św. Floriana, przez Barbakan, Bramę Floriańską, ulicę Floriańską, Rynkiem Głównym koło kościoła Mariackiego, ulicami Grodzką, Senacką, Kanoniczą, aż na Wawel. Tędy ciągnęły pochody koronacyjne i kondukty pogrzebowe monarchów polskich, tędy kroczyli ważni dyplomaci europejscy, członkowie rodziny królewskiej. Przez Barbakan wjeżdżali bohaterscy wodzowie, witani przez tłumnie zgromadzoną ludność miasta. Nosił on zaszczytne miano Bramy Chwały (Porta Gloriae) miasta Krakowa. Wkroczenie przez nią monarchy do miasta oznaczało objęcie władzy nad stolicą.

Barbakan był twierdzą prawie nie do zdobycia. Pierwszy poważny egzamin zdał, i to znakomicie, w październiku 1587 r., kiedy to w batalii o koronę polską pod murami Krakowa stanął arcyksiążę Maksymilian Habsburg. Atak jego wojsk został odparty, a pretendent do tronu polskiego był zmuszony do odstąpienia miasta. Drugie oblężenie Krakowa w czasach nowożytnych miało miejsce w okresie potopu szwedzkiego, w 1655 r. załoga Barbakanu skapitulowała z powodu wyczerpania amunicji i głodu. W 1768 r., w czasie konfederacji barskiej, Barbakan służył obrońcom w walce z wojskami rosyjskimi.

Początek XIX w. to walka o przetrwanie Barbakanu. W oparciu o dekret cesarza Franciszka II w 1806 r. rozpoczęto likwidację krakowskich murów miejskich. Staraniem architekta, konserwatora i senatora Rzeczpospolitej Krakowskiej Feliksa Radwańskiego w 1817 r. udało się ocalić północny fragment murów, wraz z Barbakanem. Rok ten oznacza punkt zwrotny w dziejach obiektu: z budowli obronnej stał się on zabytkiem sztuki i fortyfikacji. Dziś znajduje się pod opieką Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, jest udostępniony zwiedzającym, którzy mogą zapoznać się w jego wnętrzu z zarysem historycznym rozwoju fortyfikacji krakowskich.