Początki zbiorów muzealnych w Łowiczu sięgają przełomu XIX i XX wieku i są związane z postacią Władysława Tarczyńskiego (1845 – 1918), kolekcjonera, społecznika, który zebraną przez siebie kolekcję udostępnił w 1905 r. publiczności pod nazwą „Zbiorów Starożytności”.

W roku 1907 kolekcja Władysława Tarczyńskiego została przekształcona w „Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych” otrzymując własny statut, zatwierdzony przez władze administracyjne. Jednocześnie ekspozycja została przeniesiona z prywatnego mieszkania do pomieszczeń przekazanych na ten cel przez Zarząd Straży Ogniowej Ochotniczej, której W. Tarczyński był aktywnym działaczem. Muzeum szybko się rozwijało i do wybuchu I wojny światowej posiadało ponad 3200 eksponatów wraz z biblioteką. Do kolekcji o charakterze historyczno-artystycznym W. Tarczyński włączał również przedmioty z dziedziny etnografii.

Muzeum Starożytności, kilkakrotnie niszczone przez okupujące Łowicz wojska niemieckie, utraciło bezpowrotnie część cennych zbiorów. Przekazane miastu i utworzone ponownie po odzyskaniu niepodległości, rozpoczęło działalność w 1927 r., jako Muzeum Miejskie im. Władysława Tarczyńskiego. Dzięki staraniom Emila Balcera, kolejnego opiekuna zbiorów, Muzeum zdobyło uznanie środowisk kulturalnych i naukowych, stając się atrakcją turystyczną. W takim kształcie organizacyjnym funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej.

Działalność Muzeum Miejskiego uzupełniało funkcjonujące od 1910 r. Muzeum Etnograficzne Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego powstałe w oparciu o kolekcję wybitnej działaczki społecznej, Anieli Chmielińskiej (1868 – 1936).

Zbiory Muzeum Miejskiego i Muzeum Etnograficznego pierwotnie mieszczące się wspólnie w budynku zakupionym na cele muzealne przy Starym Rynku 16, udostępniano publiczności do 1939 r. Okres II wojny światowej spowodował kolejne straty w kolekcjach muzealnych.

W roku 1948 kolekcje obu muzeów zostały przejęte przez Muzeum Narodowe w Warszawie (tworząc jego oddział do 1995 r.). Nową siedzibą muzeum stał się odbudowany ze zniszczeń wojennych gmach pomisjonarski.

Historia gmachu pomisjonarskiego

Fundatorem seminarium duchownego dla księży misjonarzy był abp Michał Radziejowski (1645 – 1705). Budowę rozpoczęto w 1689 r. według projektu Tylmana z Gameren (1632 – 1706). W 1700 r. fundator erygował seminarium, prace architektoniczne trwały jednak do 1730 r. Funkcje klasztoru i uczelni gmach pełnił do 1820 r., kiedy to seminarium zostało przeniesione do Warszawy, a budynek zajęła Szkoła Wydziałowa, prowadzona przez księży pijarów, oraz Szkoła Nauczycieli Elementarnych.

W późniejszym okresie budynek pełnił różne funkcje (więzienie dla powstańców polskich, cerkiew prawosławna, Szkoła Realna). W czasie II wojny światowej gmach został zniszczony, ocalało jedynie skrzydło południowe, mieszczące kaplicę. W latach 1950 – 1952 odbudowano trzy skrzydła budynku (bez wschodniego, którego piwnice zrekonstruowano dopiero w 2002 r.). Od lat 50. znajduje się tu muzeum, do 1995 r. oddział Muzeum Narodowego w Warszawie, obecnie jednostka organizacyjna Starostwa Powiatowego w Łowiczu.

Jest to budynek dwu- i trzykondygnacyjny, na planie nieregularnego czworoboku. Każde skrzydło kryte jest czterospadowym dachem. Fasada zachodnia (od strony Starego Rynku) została ujęta w ryzality utworzone przez wysunięte do przodu zakończenia skrzydeł bocznych. Umieszczone w jej środkowej części wejście stanowi przedsionek zwieńczony frontonem. W elewację tę wmurowano tablice upamiętniające m. in. Józefa Chełmońskiego, który uczęszczał do tutejszej szkoły w latach 1862 – 1865 oraz Stanisława Noakowskiego, który kształcił się tu w latach 1884 – 1886.

www.muzeumlowicz.pl