Misją Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie jest przedstawianie historii rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego z terenu historycznych i współczesnych ziem polskich od czasów prehistorycznych po dzień dzisiejszy, z uwzględnieniem europejskiego kontekstu kulturowego i cywilizacyjnego. Ma to pozwalać publiczności muzealnej zrozumieć, skąd i w jaki sposób powstaje żywność i inne dobra pochodzące z surowców rolniczych i naturalnych. Przedstawiając przeszłość, Muzeum ma pobudzać do refleksji na temat teraźniejszości i przyszłości, ma być instytucją nowoczesną, otwartą na wyzwania przyszłości oraz oczekiwania i potrzeby współczesnego społeczeństwa.

Historia majątku w Szreniawie

Dzisiejsza wieś Szreniawa założona została na gruntach Rosnowa, wsi szlacheckiej sięgającej swymi początkami co najmniej wieków średnich. Data lokacji Rosnowa nie jest znana. Ze źródeł pisanych wiadomo, że w latach 1352-1378 jej właścicielem był Iwan z Rosnowa, a później osada należała do Rosnowskich herbu Jastrzębiec. Wśród właścicieli osady były również osoby pełniące funkcje państwowe i kościelne: Jakub Rosnowski był w latach 1507-1525 stolnikiem poznańskim oraz dowódcą załogi zamku malborskiego, a w XVI w. dwóch przedstawicieli tego rodu (Jerzy i Jan) zostało przyjętych do kapituły poznańskiej.

Z początkiem XV w. z osady wyodrębniło się Rosnówko, określane w dokumentach jako Minor Rosnowo lub Parvum Rosnowo. Miano to dotyczyło części wsi oddzielonej błotami od właściwego Rosnowa (zwanego odtąd Maior Rosnowo lub Rosnowo Maius). Rosnówko leżało w pobliżu dzisiejszego skrzyżowania dróg Poznań-Wrocław i lokalnej do Konarzewa. W końcu XVIII w. właścicielami tych dóbr byli Gajewscy, a następnie Pomorscy. W 1793 r. była to duża majętność, w skład której, oprócz Rosnowa i Rosnówka, wchodziły jeszcze Rosnowskie Holendry i osada leśna Jarosławiec.

W roku 1852 od Antoniny Pomorskiej z d. Przyjemskiej dobra te zakupił Niemiec Herrmann Bierbaum, posiadający wcześniej majątek w miejscowości Wiesau w powiecie głogowskim (obecnie wieś gminna Radwanice, pow. polkowicki, woj. dolnośląskie). W latach 1860-1879 Herrmann Bierbaum wraz z żoną Marią z d. Bottcher był także właścicielem Piotrowa w powiecie kościańskim. Po śmierci Herrmanna w 1882 r. majątek współdziedziczyły jego córki: Anna, Marianna, Adelajda oraz Berta. Od 1902 r. jedyną właścicielką dóbr była Berta, po mężu von Hantelmann, zamieszkująca w Charcicach w powiecie międzychodzkim, a od 1910 r. – Elsa von Wissmann, córka Marianny von Cleve z domu Bierbaum.

Całkowita powierzchnia majątku rosnowskiego w latach zaborów wynosiła 1 170,81 ha, w tym 850,48 ha ziemi uprawnej, 51,68 ha łąk i pastwisk i 197,57 ha lasów. Resztę stanowiły wody (44,14 ha) i nieużytki (26,94 ha).

W połowie XIX w. na skraju kompleksu leśnego, na tzw. surowym korzeniu, Herrmann Bierbaum rozpoczął budowę kompleksu rezydencjalno-folwarcznego – dzisiejszej Szreniawy. Przez pierwsze lata nowa osada nie miała odrębnej nazwy – określano ją również jako Rosnowo. Od roku 1864 zaczyna być używana nazwa Marienberg, wymyślona zapewne przez właściciela tych dóbr. W Marienbergu stanęła siedziba właścicieli w postaci okazałej willi, nazywanej powszechnie Pałacem. Autorem projektu był berliński architekt Carl Heinrich Eduard Knoblauch (1801-1865). Przyjmuje się, że obiekt ten stanął w latach 1852-1853. Część cegły na jego budowę sprowadzano z cegielni w Owińskach. Pałac z trzech stron otoczony był niewielkim parkiem, ogrodzonym murowanym parkanem z blankowanym zwieńczeniem. Z parkanu tego zachowało się tylko jedno naroże. Od traktu wrocławskiego do Pałacu wytyczono drogę obsadzoną szpalerem drzew liściastych. Druga aleja prowadziła od traktu na teren folwarku. Folwark usytuowany został w bezpośrednim sąsiedztwie zespołu pałacowo-parkowego, od strony południowo-zachodniej. Założono go na planie zbliżonym do prostokąta o powierzchni 4,8 ha. Sukcesywnie budowano tam obiekty gospodarcze: dwie stodoły połączone spichrzem z bramą przejazdową, oborę, stajnię i kuźnię. Między folwarkiem a siedzibą właścicieli stanął budynek rządcy. Materiału budowlanego na stawiane obiekty dostarczała należąca do majątku cegielnia, funkcjonująca jeszcze w roku 1905. Drugim zakładem przemysłowym, działającym przy majątku co najmniej od roku 1872, była gorzelnia

Gospodarstwo Bierbaumów miało charakter rolno-hodowlany. Na początku XX w. hodowano tu 63 konie, 50 świń oraz 350 krów, w tym 80 dojnych. Obok folwarku, wzdłuż następnej drogi prowadzącej do traktu wrocławskiego, powstała kolonia mieszkalna pracowników folwarcznych. Do dzisiaj zachowały się trzy budynki mieszkalne, w znacznym stopniu przebudowane, oraz stojące między nimi dwa budynki gospodarcze.

W drugiej połowie XIX w. w skład dóbr Bierbaumów, oprócz stanowiącego siedzibę właścicieli Marienbergu, wchodziły: Rosnowo, Rosnówko, folwarczek polny Herrmannsrode oraz leśniczówka Jarosławiec. Osady te zamieszkiwało łącznie 335 osób, z których 306 było katolikami (z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że byli to miejscowi Polacy), a 29 – protestantami (zapewne rodzina Bierbaumów i niemieckich zarządców).

Około roku 1880 na szczycie pobliskiego wzniesienia właściciele Marienberga zbudowali mauzoleum. Budowla ta stanowi dość osobliwe połączenie kaplicy na planie krzyża łacińskiego z usytuowaną nad nią wieżą widokową, do której prowadziło osobne wejście. Architekt tej budowli, postawionej w stylu neogotyckim z czerwonej cegły, nie jest znany.
Na początku 1920 r. dobra Marienberg z rąk niemieckich wykupił Polak, dr Józef Glabisz z Sarbinowa w powiecie żnińskim. Nowy właściciel zmienił nazwę miejscowości na Marzenin, ale wkrótce została nadana urzędowa nazwa Szreniawa. Zmieniona została też nazwa folwarczku polnego z Herrmannsrode na Hilarówko (po tym obiekcie nie ma
obecnie już żadnych śladów). W skład dóbr szreniawskich nadal wchodziły również wieś Rosnowo oraz leśniczówka Jarosławiec. W 1935 r., po śmierci Józefa Glabisza, majątek odziedziczył jego syn Władysław.

W okresie międzywojennym majątek Szreniawa liczył 1 077,81 hektarów, w tym 805,87 ha gruntów ornych, 33,40 ha łąk, 15,76 ha pastwisk, 197, 55 ha lasów oraz 16,15 ha wód powierzchniowych. W latach trzydziestych w dobrach tych uprawiano przede wszystkim żyto i ziemniaki, a także jęczmień, owies, pszenicę i buraki cukrowe, a z roślin pastewnych koniczynę, łubin i buraki pastewne. Według stanu na rok 1935 w majątku było 99 koni (roboczych i wyjazdowych), 276 sztuk bydła oraz 66 sztuk trzody chlewnej. Gorzelnia produkowała 12 500 litrów spirytusu rocznie. Całkowita wartość szacunkowa majątku szreniawskiego w roku 1935 wynosiła 1 324 000,00 zł.

Po zajęciu Wielkopolski przez Niemców w 1939 r. rodzina Glabiszów została wysiedlona ze Szreniawy. Przez okres okupacji majątek był pod zarządem niemieckim. Nazwa miejscowości w tym czasie została zmieniona na Maertensberg. Na wieży mauzoleum Wehrmacht urządził punkt obserwacyjny.

Po II wojnie światowej majątek został upaństwowiony, dawni właściciele już do niego nie powrócili. W pierwszych latach po wojnie na potrzeby wojska urządzono tu Szkołę Podkuwaczy Koni. Należące do majątku lasy objęte zostały zarządem państwowym i znalazły się później w granicach Wielkopolskiego Parku Narodowego. Na jego terenie znalazło się także mauzoleum Bierbaumów. Na folwarku zaczął funkcjonować rolniczy zakład produkcyjny, który później wszedł w skład Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych w Konarzewie. Postawiono tam szereg nowych obiektów: chlewnię, budynek gospodarczy, zespół garaży oraz silosy. Część pól na północ od wsi, po obu stronach szosy wrocławskiej, zajęły sady Zakładu Sadowniczego Rosnowo, wchodzącego w skład Państwowego Gospodarstwa Ogrodniczego Poznań-Naramowice. Na terenie wsi stanęły bloki mieszkalne dla pracowników zakładu rolnego KPGR Konarzewo oraz zakładu sadowniczego Rosnowo. W budynku pałacowym urządzono stołówkę pracowniczą, a ponadto służył on celom szkoleniowym pracowników Kombinatu PGR Konarzewo.

W marcu 1962 r. Ministerstwo Rolnictwa podjęło uchwałę o zorganizowaniu w Szreniawie Muzeum Rolnictwa. Na cele muzealne przeznaczono byłą siedzibę właścicieli majątku oraz teren otaczającego ją parku, w którym w 1963 r. rozpoczęto budowę pierwszego pawilonu ekspozycyjnego. W budynku pałacowym ulokowano siedzibę dyrekcji Muzeum oraz pracownie. Uroczystego otwarcia Muzeum Rolnictwa dokonał Minister Rolnictwa dr Mieczysław Jagielski w dniu 29 sierpnia 1964 r.

(Wojciech Mielewczyk)

www.muzeum-szreniawa.pl